Kies een taal
Wie lobbyisten van de sigarettenindustrie in Brussel ontmoet, moet sterk in zijn schoenen staan, ook als incidentele roker. Nauwelijks heeft de gast plaatsgenomen, of een vertegenwoordigster van het Amerikaanse tabaksconcern Philip Morris (producent van Marlboro en L&M) drukt hem een pakje sigaretten in de hand. In plaats van de merknaam staat er een foto van een man op, met een kankergezwel aan zijn keel. “Dit is laster”, zegt de woordvoerster van Philip Morris. Ze toont nog een pakje met de foto van een tweede kankerpatiënt. De Europese Commissie, moppert de lobbyiste, wil in de toekomst zulke afbeeldingen op ieder pakje laten drukken om de gebruikers schrik aan te jagen. Vervolgens steekt ze vol overtuiging een sigaret op.
De tabaksindustrie beklaagt zich niet alleen ten overstaan van journalisten over de plannen van Brussel. Het lukt haar klaarblijkelijk ook grote invloed uit te oefenen op een deel van de Europese Commissie. Der Spiegel is in het bezit van stukken, waaruit blijkt dat naaste medewerkers van Commissie-voorzitter José Manuel Barroso tegen een verscherping van de tabaksrichtlijn zijn opgetreden. Ook de chef van het Europese Bureau voor Fraudebestrijding OLAF had bedenkingen tegen scherpere voorwaarden voor de sigarettenfabrikanten. Barroso en de Brusselse fraudebestrijders speelden bovendien een actieve rol bij het terugtreden van de Eurocommissaris voor de Volksgezondheid John Dalli een maand geleden.
Dalli mogelijk slachtoffer van intrige
Er zouden “geen harde bewijzen” tegen Dalli zijn geweest, gaf OLAF-chef Giovanni Kessler tegenover de begrotingscontrolecommissie van het Europees Parlement toe, maar "hij had de schijn tegen”. Het OLAF-rapport wil Barroso het Europees Parlement en de publieke opinie onthouden. Maar inmiddels voeden nieuwe documenten het sinds een paar weken in Brussel rondzoemende vermoeden dat Dalli het slachtoffer kan zijn geworden van een intrige. Het valt niet te ontkennen dat ex-Commissaris en ex-kettingroker Dalli de huidige tabaksrichtlijn drastisch wilde aanscherpen. Voor een groot aantal nicotineproducten zou op grond van zijn voorstel de verkoop en de reclame drastisch worden ingeperkt.
Maar Commissie-voorzitter Barroso had blijkbaar niet bijzonder veel haast met het uitvoeren van de plannen. De IerseCatherine Day, als algemeen secretaris van de Europese Commissie de machtigste vrouw in Brussel, zorgde er meermalen persoonlijk voor dat de vergaande voorstellen van Dalli werden afgeremd.
Op 25 juni stuurde Day, die al zeven jaar de naaste vertrouwelinge van Barroso is, een brief van twee kantjes naar de chef van Dalli's volksgezondheidsdepartement, Sanco. De afzender had net zo goed de tabakslobby geweest kunnen zijn. Zij had “ernstige bedenkingen” tegen de richtlijn. De voorbehouden van de Ierse betroffen veel kernpunten van Dalli's hervormingsvoorstel. Zij bekritiseerde “het algemene verbod op rookloze tabaksproducten”, zij stelde “de behandeling van nicotinehoudende producten” ter discussie en wierp bedenkingen op tegen “de voorziene bepalingen ten aanzien van de sigarettenverkoop”.
Tabaksrichtlijn loopt nog meer vertraging op
Op 23 september wendde de doortastende Ierse zich per e-mail nogmaals tot Paola Testori Coggi, algemeen directeur van de volksgezondheidsautoriteit. Day eiste dat de richtlijn van de agenda werd gehaald voor de top van de regeringsleiders van de EU-landen midden oktober. Onderdelen van de richtlijn zouden anders wel eens kunnen sneuvelen. Voor de top van de regeringsleiders wilde men controversiële onderwerpen vermijden, zo schreef Day. Dat kon Coggi niet zo goed begrijpen. Belangrijke details van het Dalli-plan waren allang bekend en hadden paniek teweeggebracht bij de tabaksindustrie. Doel was het zo snel mogelijk de volgende stap zetten, zodat de voorstellen tegen het einde van het jaar door de Europese Commissie konden worden goedgekeurd.
Intussen is duidelijk geworden dat de tabaksrichtlijn door het terugtreden van Dalli nog meer vertraging heeft opgelopen. Het is hoogst ongewis of de richtlijn nog vóór de afloop van de ambtsperiode van de huidige Commissie in 2014 kan worden goedgekeurd. Eerst wil de begrotingscontrolecommissie van het Europees Parlement de rol van Barroso en het Europees Bureau voor Fraudebestrijding OLAF ophelderen. Voorzitter Michael Theurer van de controlecommissie vindt het “onaanvaardbaar” dat Barroso het OLAF-rapport niet wil vrijgeven. Een effectieve democratische controle zou zo niet mogelijk zijn. In uiterste consequentie zou een onderzoekscommissie de zaak moeten ophelderen.
Het gaat om de geloofwaardigheid van Commissie
Een groot deel van de vragen gaat over de rol van OLAF. Het bureau en de sigarettenindustrie onderhouden nauwe banden, zoals OLAF-chef Kessler in de zomer van dit jaar aan een onderzoekscommissie van het Italiaanse parlement toevertrouwde. Er zouden afspraken zijn gemaakt tussen de Europese Commissie en firma's als Philip Morris en British American Tobacco. In de strijd tegen smokkelaars en sigarettenvervalsers profiteert OLAF van informatie van de industrie. De tabaksfabrikanten ondersteunen ook met geld het werk van de opsporingsautoriteit. Alles bij elkaar vloeit er zo'n twee miljard euro naar de EU. Het succes van deze samenwerking is onmiskenbaar. Zo is het OLAF bij een opsporingsactie bijvoorbeeld gelukt 70 miljoen sigaretten in beslag te nemen en 35 verdachten te arresteren.
Maar brengt de samenwerking met de sigarettenfirma's de opsporingsautoriteit mogelijk te dicht in de buurt van de industrie? Was er sprake van nevenafspraken met Brussel, die inhielden dat het toezicht niet zo'n vaart zou nemen?
Sommige EU-afgevaardigden willen intussen niet meer in toeval geloven, nu OLAF-chef Kessler soms dezelfde argumenten blijkt te gebruiken als de tabaksindustrie. In deze ondoorzichtige affaire gaat het allang niet meer om het raadselachtige terugtreden van een Maltese volksgezondheidspoliticus. Het gaat om de geloofwaardigheid van de hele Europese Commissie. Haar voorzitter moet de vragen van de parlementariërs nu rap en uitgebreid beantwoorden. Anders zou de affaire-Dalli wel eens snel een affaire-Barroso kunnen worden.
