Kies een taal
In het Engels luidt het gezegde: ‘don’t shoot the messenger’ oftewel ‘straf de boodschapper van slecht nieuws niet af’. Dat spreekt voor zich, maar is nog niet zo eenvoudig. Het lijkt erop dat het einde van de gedrukte media in Duitsland in zicht komt. En wel over de hele linie van het politieke spectrum, van links (Frankfurter Rundschau) tot het midden (Financial Times Deutschland) en van boven ([bedrijfsmagazine, red.] Impulse) tot onder ([het vanaf januari 2013 alleen nog online beschikbare lifestylemagazine, red.] Prinz).
Er is een levendige discussie ontstaan over de redenen en over de vraag welke consequenties hieruit getrokken moeten worden. Het gaat daarbij vaak om bedrijfsmodellen, om papier en uiteraard ook om het internet. Veel minder vaak over de vraag hoe het nieuws zelf is veranderd, ongeacht of het in druk of in pixels verschijnt.
Daar zit een ontwikkeling achter die niet alleen te wijten valt aan het internet. De geschiedenis van de technologie is er een van doorstroming: blijkbaar is het streven van de mensheid om de wereld in beweging te houden - en om het Griekse aforisme ‘panta rhei’ (alles is steeds in beweging) niet als vaststelling, maar als uitdaging op te vatten.
Ironisch genoeg hebben gedrukte kranten, die aan het begin van de 17e eeuw het licht zagen, een beslissende rol gespeeld bij de voortgang van deze doorstroming. Ze waren als medium immers veel sneller dan de boeken die tot dan toe werden gebruikt. Daarop volgden de digitalisering en de vorming van netwerken.
Gedrukt papier niet centraal in crisis
De schrijvende pers levert nog altijd nieuws in de vorm van artikelen, zowel op papier als op internet, dat zijn consumenten immers ook zo gewend. Maar misschien gaat juist dat wel veranderen, omdat het publiek ook hier veel doorstroming te wachten staat. Actueel nieuws is het gevoel dat je per direct wordt geïnformeerd. Misschien staan juist de statische wijze van berichtgeving en het afgeronde nieuwsartikel centraal in de crisis in plaats van gedrukt papier.
Bij de gedrukte media lijken juist de kranten, die de druk van de wens tot beweging weten te omzeilen door zich te distantiëren van de pure berichtgeving, minder te lijden te hebben. Het Duitse tijdschrift Landlust geldt als succesvol printmedium, omdat het alleen al vanwege de gekozen thematiek de nodige afstand bewaart tot de klassieke nieuwsvoorziening. Het Britse blad The Economist, dat zowel in gedrukte als digitale versie vaak als succes en voorbeeld wordt aangehaald, vat het nieuws van de wereld op papier in één tot drie zinnen samen. De rest van het tijdschrift wordt gevuld met analyses, achtergrond- en opinieartikelen. Teksten dus die helpen om het actualiteitenproces te begrijpen in plaats van dit proces op verslaggevende wijze in een bepaald stadium te bevriezen.
Actualiteitenproces duldt geen stilstand
Voor een nieuwsbericht is het weergeven van het nieuws, ongeacht het medium, niet langer voldoende. Ook op internet kunnen we immers de toenemende beweging zien en daarmee heeft het gebruikelijke, statisch verslaggevende artikel zijn tijd gehad. Het actualiteitenproces duldt geen stilstand.
Tegen deze achtergrond biedt het afgeronde nieuwsartikel op internet ongeveer hetzelfde beeld als een verfilmd toneelstuk in de bioscoop: een één op één vertaling, die de onmiskenbare kansen van het medium onvoldoende benut.
Op momenten dat er veel nieuws binnenkomt, wordt de llive lichtkrant ingeschakeld. Dat is een signaal dat het afgeronde artikel niet de geschikte vorm is om de stroom aan actualiteiten weer te geven – juist en vooral als het om belangrijk nieuws gaat.
Als het gevoel om op de hoogte te zijn een kwestie van slechts enkele minuten of zelfs seconden is. Al uit de opbouw van de lichtkrant – die omgekeerd chronologisch is gesorteerd – blijkt dat hij andere wetten volgt en andere behoeften bevredigt.
Het einde van de momentopname nadert en daaronder lijden de media die zich gespecialiseerd hebben in momentopnamen, zowel online als offline. Als Barack Obama zelf twittert dat hij de verkiezingen heeft gewonnen, zet dat de officiële en feitelijke berichtgeving dat hij de verkiezingen heeft gewonnen in een nogal bekrompen daglicht.
Verslaggever niet afstraffen
Het klopt dat er geen volkomen nieuwe analyse van de problematiek ontstaat wanneer de schijnbare krantencrisis als actualiteitencrisis wordt beschouwd - als einde van de statische, puur op feiten gebaseerde verslaggeving in de vorm van een artikel. Maar het leidt wel tot consequenties die veel verder reiken.
Voor de gedrukte media betekent dit dat ze zich beter kunnen distantiëren van de terreinen die het sterkst onder druk staan van de doorstroming: afstappen van de momentopname van een verslaggeving dus en overstappen op ondersteuning. Het valt lastig in te schatten of dat ook dagelijks gaat lukken. Dat heeft niet zozeer met papier te maken als wel met het feit dat de wereld van de dagbladen grotendeels is gespecialiseerd in het weergeven van momentopnamen.
Nog spannender is echter de vraag wat de onbarmhartige ‘doorstromingsdruk’ doet met het nieuws op internet. Misschien komt er een duidelijke tweedeling: actualiteiten worden als stroom weergegeven, waarbij de klassieke artikelvorm overbodig wordt. De stroom wordt aangevuld met uitleg, achtergronden, analyses, verhalen in de vorm van artikelen die voortdurend worden aangevuld en waarnaar de stroom telkens weer kan verwijzen. De actualiteiten van morgen bestaan uit live berichten en een voortdurend geactualiseerd archief van achtergronden en samenhangen. Daar zit weinig ruimte tussen en dat heeft maar zijdelings met papier te maken.
Laten we de verslaggever dus niet afstraffen, het zou immers wel eens zijn laatste baan kunnen zijn.
Pers
Na de 'FR' nu ook einde in zicht voor 'FTD'
"Het economische en financiële dagblad Financial Times Deutschland zal vrijdag 7 december voor de laatste keer verschijnen", schrijft de website Finanzen.net. "Na bijna dertien jaar verlaat de krant de Duitse persmarkt." De sluiting van de krant is onderdeel van het herstructureringsbeleid van de economische bladen van het mediaconglomeraat Bertelsmann. Volgens Le Monde:
staan er driehonderd banen op de tocht. De Duitse versie van de Financial Times, bijgenaamd FTD, werd in 2000 gelanceerd als concurrent voor Handelsblatt, de mastodont van de financiële pers in Duitsland. Maar de krant is sinds zijn lancering nooit uit de rode cijfers gekomen.
De FTD publiceert de dag voor de laatste verschijning de reacties van lezers en schrijft dat de crisis in de Duitse media - ook het persbureau DAPD en de Frankfurter Rundschau zijn ermee opgehouden - "de financiële wereld aan het denken heeft gezet". "Voor ons is het een ramp. Wanneer kranten ophouden te bestaan, hebben wij geen deskundige gesprekspartners meer", legt de persvoorlichter van de investeringsbank Goldman Sachs uit.
