Kies een taal
Voor: een juist besluit, hoewel aan de late kant
Op 21 november zijn de landen van de eurozone samen met de overige lidstaten van de EU en het IMF erin geslaagd een gemeenschappelijke positie te definiëren, om te voorkomen dat een achterstallige betaling de toekomst van de munteenheid in gevaar zou brengen. Als reactie op de crisis in de particuliere schulden in Ierland, die de overheidsfinanciën van het land met zich mee dreigde te sleuren, wordt er nu een beroep gedaan op het stabiliseringsfonds, dat afgelopen voorjaar is opgezet om de Griekse overheidsschulden het hoofd te bieden.
De voorwaarden en de teneur van dit nieuwe plan tonen direct al aan dat men, net als voor Griekenland, een oplossing heeft gevonden op het moment dat Ierland aan de rand van de afgrond stond. Daaruit vallen twee elementen van optimisme af te leiden en een punt van zorg voor iedereen die het lot van de euro aan het hart gaat en zou wensen dat lidstaten onderling op veel grotere schaal gaan samenwerken om zo de euro te versterken en te laten groeien.
De eerste reden voor optimisme is dat de toonaangevende lidstaten en de internationale instellingen er, ondanks het onvermogen van de Europese instellingen en de onvoorziene politieke missers, op het allerlaatste moment toch in slagen om tot redelijke resultaten te komen met de regeringen die in de crisis centraal staan.
Het tweede positieve element is dat hoewel deze oplossingen in een verkeerde en verwarrende vorm worden gegoten, ze toch vooruitgang betekenen in de opbouw van twee absoluut noodzakelijke elementen voor een stabielere en structurele oplossing voor interne crises binnen de munteenheid: een krachtiger samenwerking op fiscaal gebied en een meer geïntegreerde financiële waakzaamheid.
Deze twee redenen voor optimisme kunnen echter niet verhullen dat één element systematisch terugkeert: Europese oplossingen dienen zich laat aan en aan het einde van hartverscheurende trajecten die hun sporen nalaten.
Dit element heeft niet alleen tot gevolg dat de financiële en maatschappelijke kosten van elke aanpassingsmanoeuvre hoger uitvallen, maar ook dat een aantal nationale leiders er niet in slaagt om aan hun achterban uit te leggen wat als vanzelfsprekend zou moeten worden beschouwd: zonder geïntegreerde economische en institutionele zone zullen de landen van West-Europa (inclusief Frankrijk en Duitsland) ertoe veroordeeld zijn om over een jaar of tien een ondergeschikte rol te gaan spelen ten opzichte van de grote mogendheden uit Azië en Amerika.
Met het oog op een dusdanig strategische inzet zou het prettig zijn als mevrouw Merkel en haar tegenstanders zich inspannen om de Duitse middenstand ervan te overtuigen dat diens welzijn in de toekomst nauw verbonden is met het lot van Europa en dat om die reden zijn economische kracht moet worden vertaald in een politiek en institutionele macht die in dienst staat van de opzet van een Europees samenwerkingsverband, in plaats van een ‘straf’ op te leggen aan minder brave lidstaten en onverstandige investeerders, vanuit een exclusief intern standpunt.
Marcello Messori,Corriere della Sera, Milaan
Tegen: dit komt de banken goed uit
Ineens lijkt Josef Ackermann, bestuursvoorzitter van de Deutsche Bank, wel een staatsman. De afgelopen dagen was hij in Brussel op pad en bezocht daar de voorzitter van de Europese Commissie, de president van de Europese Raad en de eurocommissaris voor de interne markt. En meldde vervolgens: “We moeten Europa als eenheid behouden en niet opofferen omwille van economische afwegingen op de korte termijn."
Als de topman van de Deutsche Bank, een Zwitser, zich ontpopt tot hartstochtelijk Europeaan, is voorzichtigheid geboden. Het is duidelijk wat Ackermann bedoelt: de EU-lidstaten moeten Ierland financiële steun bieden. Er is sprake van bedragen tussen de 50 tot 100 miljard euro, die de EU en het IMF ter ondersteuning van Ierland bijeen zouden moeten brengen.
Wat Ackermann echter niet zegt, wordt in tweede instantie pas duidelijk: Als Europa Ierland te hulp schiet, helpt het daarmee meteen ook Duitse banken. Die zijn namelijk de op een na grootste schuldeiser en moeten alleen Britse banken nog voor zich dulden. Ze hebben meer dan honderd miljard euro aan krediet in Ierland verstrekt, waarvan alleen al circa 40 miljard aan Ierse banken.
Ierland was immers ooit het casino van Europa. Veel dingen die elders wettelijk verboden waren, konden in Ierland wel. Nu zijn de grootste Ierse geldinstituten aangewezen op overheidssteun. De angst heerst dat de Ierse staat dat op enig moment niet meer kan opbrengen en dat dan de schuldeisers zelf zullen moeten meehelpen, ook Duitse banken dus.
Daarmee is de financiële crisis weer terug bij de plek waar zij destijds begon: bij de banken. En die zijn brutaler geworden. Was er destijds nog een faillissement voor nodig (Lehman) om te bewijzen dat banken belastinggeld nodig hadden voor hun redding, nu moeten eventuele crises bij voorbaat al worden afgewend door belastingbetalers in de EU. En dat alles om te zorgen dat banken niet aansprakelijk worden gesteld, waarvoor ze feitelijk rijkelijk rente opstrijken: voor het risico dat het slechtste scenario zich voordoet en een debiteur niet kan betalen.
Dat wekt de woede op van economen. Hans Werner Sin, leider van het Duitse onderzoeksbureau Ifo-Institut in München, ziet “een as van de Europese Unie naar de Duitse banken om steun voor de reddingsoperatie voor Ierland te genereren”. Hij weet zeker dat Ierland die hulp feitelijk helemaal niet nodig heeft. Het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking ligt 20% hoger dan in Duitsland, de schuldquote van de overheid is beheersbaar, zelfs als die nog iets zou stijgen. “Ierland is niet failliet”. In plaats daarvan dramatiseren de banken de crisis om het gewenste politieke resultaat te verkrijgen. “Het is aldoor hetzelfde spelletje. Dat gaat langzamerhand vervelen."
En opnieuw ruiken Duits banken de grote woekerwinsten. Als de EU namelijk geld geeft aan Ierland, wordt het veiliger om in heel Europa te beleggen en dat betekent weer meer handel voor de banken.
De politiek speelt het spelletje mee en zwijgt over de banken. Het redden van banken is in Duitsland, na de verwikkelingen rond de vastgoedbank Hypo Real Estate, immers niet meer zo populair. Vandaar dat het in politiek opzicht gemakkelijker te verkopen valt om solidair te zijn met Ierland dan met Josef Ackermann. Bankiers voeden deze solidariteitsuitspraken zo goed mogelijk. Ze hebben het over kettingreacties en domino-effecten die de situatie in Ierland tot gevolg zouden kunnen hebben. Ze schetsen afschrikwekkende scenario’s die zich zouden kunnen voordoen wanneer ze als bank aan de hulp voor Ierland zouden meebetalen.
Stefan Homburg, wetenschapper in openbare financiën aan de universiteit van Hannover, is ervan overtuigd dat die angst overdreven is. “Het gaat niet om het voortbestaan van de Duitse banken, maar om de afschrijvingen die men wil voorkomen.” Volgens hem zijn topbankiers al lang veel machtiger dan politici – en veel slimmer.
Homburg heeft een manier gevonden om zichzelf als belastingbetaler schadeloos te stellen. Tijdens de crisis kocht hij aandelen van de Deutsche Bank. Bij elke reddingsoperatie stijgt de koers van de aandelen. “Die winsten vormen voor mij een schadevergoeding voor de extra belasting die betaald moet worden omdat de banken worden gered."
Lisa Nienhaus en Christian Siedenbiedel, Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung (samenvatting), Frankfurt
