Nieuws Welke toekomst heeft de EU? (10)

Een multipolaire Unie

De EU-landen volgen hun eigen nationale agenda, Frankrijk en Duitsland wedijveren om het leiderschap en de belangrijkste besluiten worden tijdens informele bijeenkomsten genomen. Hierdoor neemt de verdeeldheid binnen de EU toe, betoogt de Poolse filosoof en Europadeskundige Marek Cichocki.

Gepubliceerd op 29 juli 2010 om 11:23

Gazeta Wyborcza: De EU verandert, de gedachte van een Europa van twee snelheden steekt opnieuw de kop op. Hoe kijkt u tegen deze veranderingen aan?

Marek Cichocki: Ik zou hier voorzichtig zijn met oordelen. Toegegeven, er is de afgelopen tijd veel in de EU gebeurd. Dat is eigenlijk een paradox omdat iedereen dacht dat alles pais en vree zou zijn zodra het Verdrag van Lissabon in werking zou treden. Maar de economische crisis heeft roet in het eten gegooid.

De crisis was al begonnen voordat het Verdrag in werking trad…

Toch verwachtte niemands dat de crisis de eenheidsmunt, die door de oude lidstaten als de belangrijkste pijler van integratie werd beschouwd, op zijn grondvesten zou doen schudden.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Bent u niet bang voor een Europa van twee snelheden waarin de grotere en rijkere staten achter Polens rug om hun economische integratie najagen?

Tot dusver heeft Duitsland een rem gezet op de diverse vernieuwingen die Frankrijk heeft voorgesteld. Het lijkt erop dat de coördinatie van economie en begroting tussen alle EU-lidstaten zal plaatsvinden. Sinds Nicolas Sarkozy president werd, heeft Frankrijk naar wegen gezocht om zich van de andere lidstaten te onderscheiden. Duitsland probeert echter voortdurend de EU als eenheid te laten fungeren en deze eenheid in stand te houden, ondanks de twijfels in eigen land en de weerzin van burgers die voor de kosten moeten opdraaien.

Maar Duitsland verandert ook en wordt egoïstischer. Een voorbeeld hiervan is het aanvankelijke verzet van mevrouw Merkel tegen het reddingspakket voor Griekenland, waarna deze steun uiteindelijk op Duitse voorwaarden werd verleend.

Laat me u eraan herinneren dat eind 2007 begin 2008 de heer Sarkozy het radicale voorstel deed om de Mediterrane Unie buiten de EU te houden en dat mevrouw Merkel de Fransen dwong dit idee af te zwakken. Hetzelfde gebeurt nu met het – tamelijk vage – Franse idee van een economisch bestuur voor de eurozone en een speciaal fonds voor landen met financiële problemen. Sarkozy trachtte deze mechanismen vanuit de Europese structuren te creëren, maar de Duitsers zeiden ‘nee’. De Fransen willen de EU dus van bepaalde zaken ontdoen en zich bevrijden van de ballast die sommige lidstaten voor hen vertegenwoordigen, zodat ze niet langer te maken hebben met alle overige 26 lidstaten. Duitsland daarentegen, dat inderdaad verandert, blijft trouw aan het beginsel dat een EU van alle lidstaten van wezenlijk belang is.

Ondanks alles geloof ik niet dat de EU afstevent op een zogenaamde ‘harde kern’ van EU-landen of een ‘EU binnen de EU’. Dat is vandaag de dag geen reële dreiging. We stevenen eerder af op een soort EU à la carte [waarbij de verschillende lidstaten de onderwerpen uitkiezen die zij interessant vinden]. De grootste spelers ontwikkelen hun nationale of supranationale invloedscentra binnen de EU en hun eigen gebieden waarop ze actief zijn. Dit wordt duidelijk zichtbaar in het buitenlands beleid waar sprake is van een taakverdeling tussen Frankrijk en Duitsland.

Het voornaamste probleem van de EU is tegenwoordig haar interne en externe regionalisering, de opkomst van centra en gebieden waar ze actief is. Verder wordt voor sommige belangrijke besluiten over de EU niet alleen de Commissie, maar ook de Raad, die de hoofdsteden vertegenwoordigt, gepasseerd. Zulke besluiten worden tijdens informele bijeenkomsten genomen.

Dat is in de EU altijd al zo geweest.

Ja, maar nu gebeurt het open en bloot. En Duitsland en Frankrijk leggen daarbij een zekere arrogantie tegenover de Commissie aan de dag. De voorstellen van Merkel en Sarkozy kunnen niet worden genegeerd en daarom worden ze goedgekeurd – met alle gevolgen van dien.

Is een dergelijke privatisering of nationalisering van de EU, waarbij de Frans-Duitse tandem boven iedereen uit fietst, gevaarlijk voor de EU en Polen?

Zolang de Duitse elite zijn burgers ervan kan overtuigen dat het leiderschap van Duitsland in de EU noodzaak is, ook al betekent dat het sponsoren van de EU, bestaat dat gevaar niet. Om diverse redenen heeft momenteel alleen Duitsland er belang bij de EU als eenheid in stand te houden. Al was het alleen maar omdat Duitsland uitsluitend binnen zo’n EU als leider kan optreden en daar de vruchten van kan plukken. De Frans-Duitse tandem is opnieuw van doorslaggevend belang voor de toekomst van de EU. Niet omdat Duitse en Franse leiders in volmaakte harmonie toekomstige trends bepalen, maar omdat de toekomst van de EU afhankelijk is geworden van de tegenstrijdige belangen van Duitsland en Frankrijk.

Wat is de visie van Frankrijk op Europa?

Frankrijk heeft besloten dat de banden met Duitsland moeten worden aangehaald vanwege het groeipotentieel van dat land. Een dergelijke nauwere integratie is alleen mogelijk wanneer binnen de EU een ‘vriendenkring’ wordt gevormd waarin beide landen duidelijk een beslissende rol kunnen spelen. Vandaar Sarkozy’s idee om economische samenwerking te vereenzelvigen met de eurozone, waarin de twee landen een beslissende rol spelen. Landen als het Verenigd Koninkrijk, Zweden of Polen blijven dan buiten die kring.

Hoe moet Polen daarop reageren?

We moeten ons enerzijds verzetten tegen ongunstige ontwikkelingen, zoals een verzwakte Commissie, en ons anderzijds aanpassen aan de nieuwe omstandigheden en processen in de EU. We kunnen er bijvoorbeeld niet omheen dat Rusland het voorwerp van concurrentie is geworden tussen de twee machtigste lidstaten van de EU, Frankrijk en Duitsland. Aangezien wij het EU-beleid met betrekking tot het oosten mede vorm willen geven, moeten we daarmee rekening houden.

We moeten in de EU dus op beide paarden wedden - op de Commissie en op Duitsland en Frankrijk?

Je hoeft niet per se partij te kiezen en hetzij pal te staan voor de Commissie hetzij als bijwagen bij Europa’s grootste locomotieven aan te sluiten. Ik ben er niet zeker van dat het politieke spierballenvertoon in Berlijn en Parijs positieve gevolgen voor de EU zal hebben. En het is evenmin een uitgemaakte zaak dat Merkel en Sarkozy Europa uit de crisis kunnen trekken.

Bent u niet bang dat als Polen van een afstand blijft toekijken, belangrijke processen aan ons voorbij zullen gaan?

Polen bevindt zich in een comfortabele positie omdat het de crisis goed heeft doorstaan. Ivan Krastev (politicoloog, Balkandeskundige en hoofd van het Centrum voor Liberale Strategieën in Sofia) heeft terecht opgemerkt dat de politieke status van Polen geen schade zal ondervinden omdat het goed gaat met de Poolse economie en Warschau niet om financiële steun hoeft te vragen.

Maar de Hongaarse regering hoeft slechts iets te zeggen wat duidt op financiële problemen, of beleggers gooien Polen op één hoop met de rest van Midden-Europa en de waarde van de zloty begint te dalen…

Zo werkt de markt nu eenmaal. Daar valt niets aan te doen. Een ernstiger probleem is dat binnen de EU de politieke status van bepaalde lidstaten verslechtert, hoewel formeel gezien alle lidstaten gelijk zijn. Dat is een gevaarlijke ontwikkeling. Als je naar de geschiedenis kijkt, kun je spreken van een explosief mengsel. Dat is echter niet het probleem van Polen, maar van Griekenland en binnenkort vermoedelijk ook van Portugal, Spanje, Bulgarije of Hongarije.

John Monks, hoofd van het Europees Verbond van Vakverenigingen, waarschuwt dat de crisis en de bezuinigingen die veel Europese landen als reactie daarop hebben doorgevoerd, kunnen leiden tot een situatie als in het Europa van de jaren dertig van de vorige eeuw. Toen kwamen totalitaire regimes aan de macht.

Het EU-project bevindt zich op dit moment in een lastig parket. De status van de verschillende lidstaten wordt opnieuw beoordeeld. Zorgwekkend is bijvoorbeeld dat er tegenwoordig grappen worden gemaakt over de onschendbaarheid van grenzen, wat twintig jaar geleden absoluut ondenkbaar was. Zo suggereerden conservatieve leden van het Duitse parlement, half grappend half serieus, dat Griekenland enkele van zijn eilanden zou kunnen afstaan in ruil voor financiële hulp!

Krastev zegt zonder blikken of blozen dat sommige landen in de EU zichzelf kunnen besturen en andere niet. We moeten ervoor waken het innerlijke evenwicht van de EU te verstoren, zodat er geen nieuwe vorm van intern Europees kolonialisme ontstaat.

Vandaag blijkt dat de oudere, diepere en grotere verdeeldheid tussen noord en zuid in Europa de meer oppervlakkige en tijdelijke verdeeldheid tussen oost en west relativeert, een erfenis uit de twintigste eeuw. Soms speelt de oude verdeeldheid tussen oost en west weer op wanneer beleggers volgens het oude patroon reageren en ons op één hoop met Hongarije gooien. En soms komt de tegenstelling tussen noord en zuid opnieuw bovendrijven, die zoals de huidige situatie aantoont, meer gewicht heeft.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp