Kies een taal
In de Duitse stad Potsdam staat achter de Glienicker Brücke een bord waar je gemakkelijk overheen kijkt. Op het bord staat: “Hier waren Duitsland en Europa tot 10 november 1989 om 18.00 uur gedeeld.”
Zestien uur en eenentwintig jaar later staan we in de Berliner Straße 74-77a voor een elektrisch bediend hek te wachten, slechts een paar honderd meter verwijderd van het bord. Bij de rij deurbellen zijn geen namen vermeld. Op een knop staan drie letters gegraveerd: "Ruf" (Melden). Als je daarop drukt, begint een camera te filmen en antwoordt de portier. Zodra hij de naam van de bezoeker op de lijst heeft gevonden, gaat de poort zachtjes brommend open en kom je in wooncomplex Arkadien, de eerste "gated community" in Duitsland. Het is de gouden kooi van Potsdam aan de Glienicker Horn.
Dag en nacht bewaakt door bewegingsmelders en bewakers
21 jaar na de val van de muur worden in Duitsland opnieuw hekken geplaatst. De grens loopt dit keer niet tussen oost en west, maar tussen rijk en niet (zo) rijk. In Potsdam en Berlijn, in Frankfurt en Leipzig ontstaan zo gesloten gemeenschappen in bewaakte woonwijken. Mensen leven midden in de stad en sluiten zich er tegelijkertijd van af. Fraai aangelegde wijken met een hek eromheen en beveiligd met slagbomen, die dag en nacht worden bewaakt door bewegingsmelders en bewakers, dat kennen we van steden als Los Angeles, São Paulo en Moskou. De trend van veilig wonen waait nu ook over naar Duitsland.
Plezierboten dobberen op de Havel, langs de oever zwemt een moedereend met haar kleintjes, het herfstzonnetje doopt slot Babelsberg in een roze gloed. Uwe Peter Braun staat op het dakterras van zijn penthouse (270 m2) in Arkadien en zegt aanvankelijk helemaal niets. Hij weet dat je bij zo’n uitzicht niets hoeft te zeggen. “Het enige dat hier nog ontbreekt, zijn de bergen”, zegt de ondernemer uit Essen en lacht. Zijn vrouw Andrea zegt: “We gaan regelmatig naar Merano, dan wil je toch wel zeker weten dat alles er nog staat als je terugkomt.” Bij de familie Braun hangen schetsen van Picasso aan de muur.
In de woonkamer staat een secretaire uit het jaar 1743. “Hier zit ik vaak naar klassieke muziek te luisteren en dan krijg ik nieuwe ideeën voor patenten”, zegt Uwe Peter Braun, die samen met zijn vrouw een bedrijf voor innovatieve netwerken voert. Ze vinden het een geruststellende gedachte als ze in het donker de rode lichtjes van de infraroodcamera en de bewegingsmelders zien.
“In Zuid-Amerika en in de VS zijn bewaakte wooncomplexen allang heel gewoon. Bij ons stijgt de armoede, de veiligheidssituatie spitst zich toe en dan is het belangrijk dat je je indekt”, zegt Uwe Peter Braun. Voor die indekking heeft het echtpaar Braun flink wat geld over. Alleen al voor de veiligheidsdiensten betalen ze elke maand al 1.300 euro. Uwe Peter Braun grapt: “Ik heb wel eens goedkoper gewoond.” Toch is dat geen probleem.
Onderzoekers waarschuwen voor stedelijke fragmentering
Professor Georg Glasze doet wereldwijd onderzoek naar bewaakte wooncomplexen. De wetenschapper van het geografische instituut Erlangen heeft ook in Polen een boom in bewaakt wonen achter camera's ontdekt, zoals in Warschau, waar pal naast sociale woningbouw nu "gated communities" ontstaan. Volgens professor Glasze zouden bewaakte wooncomplexen de stad fragmenteren. Armere bevolkingsgroepen zouden daardoor naar de periferie worden geduwd. Op sommige plaatsen willen armere bevolkingsgroepen blijkbaar echter gewoon onder elkaar blijven.
Achim Anscheidt heeft eerst nagedacht of hij wel met een journalist wilde praten. Het is zaterdag en Anscheidt bespreekt met zijn vrouw en een architect welke tegels er in de badkamer van hun loft moeten komen. Het witte nieuwbouwappartement met de grote raampartijen heet carloft. Het heeft voor vette krantenkoppen gezorgd. En laten zien dat niet iedereen welkom is in de Berlijnse wijk Kreuzberg.
De lucht in de Reichenberger Straße is gevuld met de geur van kolen, sommige huurders hebben hier nog altijd geen centrale verwarming. Aan de onderzijde van de straat bevindt zich een antifascistische bibliotheek en aan een gebouw hangen spandoeken tegen huurverhogingen. De carloft valt op. De mensen die hier wonen, vinden huurverhogingen niet zo erg, maar zijn juist blij dat ze nooit meer hoeven te zoeken naar een parkeerplaats.
Welkom in rijkeluisstad
Vanaf de Reichenberger Straße rijden de bewoners tot vlak voor een lift, ze drukken op een afstandsbediening en enkele ogenblikken later gaat een grijze liftdeur open. Ze rijden hun auto op de loggia bij hun appartement, stappen uit en staan met twee stappen in hun woonkamer.
Je kunt van mening verschillen over auto’s op balkons. Er zijn mensen die dat willen. Onbetwistbaar is echter wat Achim Anscheidt zegt: “We zijn verbaasd dat uitgerekend een als tolerant bekend staande wijk als Kreuzberg zich ten opzichte van dit concept zo intolerant toont.” Bij het openingsfeest vlogen de zakjes verf tegen de witte façade, er werd brand gesticht in de vuilniscontainers en demonstranten riepen dat “die rijkelui zich uit de voeten moesten maken”. “Ik ken deze eeuwige discussie in Duitsland. Zodra het woord "doorman" valt, is er al sprake van elitair wonen. Ik kan daarop alleen maar zeggen dat dit helaas typisch Duits is.”
Maar misschien is het vooral kenmerkend voor Berlijn, want in de wijk Friedrichshain worden nieuwe woonvormen evenmin geaccepteerd. In de Prenzlauer Gärten wonen sinds twee jaar 60 gezinnen in town houses. Er staat een elektrisch hek omheen, er is een portiershuisje, maar de bewoners waren het er al snel over eens dat het hek altijd open moest blijven staan en dat ze geen "doorman" nodig hadden.
En toch, vertelt een jonge moeder, “staan we hier 's morgens soms graffiti te lezen, bijvoorbeeld "Fuck Yuppies’ of "Welkom in rijkeluisstad". Zelf is de vrouw uit München afkomstig. “En daar”, zegt ze, “kennen we dat soort intolerantie helemaal niet”.
