Groei nieuw leven inblazen, een zware taak

In 1990 maakte Zweden een heftige financiële crisis door, die veroorzaakt werd door het uiteenspatten van de onroerendgoedzeepbel. Een crisis die het land gedeeltelijk te boven kwam door 'bad banks' op te richten, die slechte onroerendgoedleningen en -bezittingen van de bestaande banken overnamen.

De overheid ondernam toen onmiddellijk een reddingsactie voor banken die in de problemen waren geraakt en waarvan de verliezen opliepen tot wel 12 procent van het bbp. Op de financiële crisis volgde een economische crisis die de reële groei met 4 procent deed krimpen (waarin de inflatiecorrectie is verwerkt). De Zweedse economie heeft er vier jaar over gedaan om weer op het bbp van vóór de crisis uit te komen.

Welke lessen kunnen wij uit de Zweedse crisis trekken? Een economisch gezonde situatie ontstaat dankzij een financieel systeem dat normaal functioneert en tegoeden genereert voor huishoudens en ondernemingen.

Overigens vormt enkel het stabiliseren van het financiële systeem geen garantie voor welvaart: tegelijkertijd is er een reddingsplan nodig voor de reële economie, teneinde de productie weer aan te zwengelen en banen te scheppen, en dit plan moet net zulke ambitieuze doelstellingen hebben als het financiële reddingsplan.

Ook burgers moeten worden gesteund

De afgelopen twee jaar leek Europa vergeten te zijn dat dit de geëigende aanpak is, en we weten waartoe dit heeft geleid: de risicopremies voor de probleemlanden zijn niet verlaagd, en deze landen zijn er niet in geslaagd hun overheidstekorten overeenkomstig de afspraken omlaag te brengen.

Integendeel: in bijna al deze landen nam de staatsschuld alleen maar toe, schoot de werkloosheid omhoog, werd de middenklasse steeds armer en gingen veel meer bedrijven failliet. De G8-top, die dit weekend in Camp David (Verenigde Staten) is gehouden, komt nu met het voorstel dat voorkomen moet worden dat landen volledig kopje onder gaan, en dat niet alleen de banken moeten worden gesteund, maar ook de burgers.

Betekent dit dat het intellectuele klimaat van onze tijd nu echt aan het veranderen is? Zal groei boven bezuinigingen worden gesteld? Dat is in ieder geval de boodschap die uit de slotverklaring van de top spreekt.

Wij moeten uit het (naar de gelijknamige econoom genoemde) Minski-moment zien te geraken, waarbij schuldenaren niet kunnen betalen, geldschieters niet willen betalen, en iedereen tegelijkertijd uit is op kwijtschelding van zijn schulden.

Maatregelen verschillen per land

In de slotverklaring van de G8-top wordt ook onderkend dat de verschillende regio´s in de wereld zich niet in dezelfde fase van de cyclus bevinden: “Wij beloven dat wij alle nodige maatregelen zullen nemen om onze economieën te versterken en om financiële spanningen tegen te gaan, waarbij wij erkennen dat de maatregelen daartoe niet voor ons allemaal hetzelfde zijn.”

Dat geldt voor de Verenigde Staten en Europa, maar ook binnen de Europese Unie, waar de Duitse conjunctuur bijvoorbeeld niet gelijkloopt met de Spaanse conjunctuur.

Nu moet dit standpunt van de G8 worden vertaald naar de landen afzonderlijk (overmorgen vindt er een informele EU-top over groei plaats), met inbegrip van de opkomende landen. De volgende G20-top zal in juni plaatsvinden. Dat wordt dan de zevende bijeenkomst van de G20 sinds het begin van de grote recessie.

Tijdens de eerste drie toppen (Washington, Londen, Pittsburgh) pleitten de deelnemers steeds voor dezelfde economische aanpak: goedkope kredieten, budgettaire stimuleringsmaatregelen en steun aan de banken om te voorkomen dat het financiële systeem ineen zou storten, zoals aan het begin van de jaren 30 was gebeurd.

Eén wereld, twee kampen

Maar de politieke maatregelen waren bij lange na niet krachtig genoeg en konden niet voorkomen dat de werkloosheid voortdurend sterk bleef stijgen, dat de productie daalde en dat de vraag tot stilstand kwam.

Tijdens de G20-toppen in Toronto, Seoul en Cannes hebben de deelnemers niet erkend dat het beleid van economisch herstel tekortschoot en raakte de wereld verdeeld in twee kampen: enerzijds degenen die vonden dat het uitblijven van groei het voornaamste probleem was, en anderzijds degenen die opriepen tot een beleid van budgettaire stabilisatie en bezuinigingen om het macro-economisch evenwicht te herstellen. Het is duidelijk waartoe dit heeft geleid.

Binnenkort vindt er opnieuw een G20-top plaats, in Mexico dit keer. Belangrijke vraag is of de politieke leiders dan voor de reële economie van hetzelfde rooseveltiaanse principe zullen uitgaan als waarvoor zij hebben gekozen voor de banken: net zo veel herkapitalisatieronden als nodig is om ze te kunnen redden. Als dat de eerste keer niet werkt, moet je het opnieuw proberen.

Bezien vanuit Duitsland

Angela Merkel tegen de rest van de wereld

“Europa blijft het vlampunt de wereldeconomie. Ten opzicht van de belangrijkste bondgenoten kan alleen Merkel met een oplossing komen – en Merkels bezuinigingspolitiek wordt beschouwd als een enorme vergissing”, schrijft Süddeutsche Zeitung. “De conflictlijn tussen bezuinigingen en groei is na de top in Camp David onveranderd gebleven: aan de ene kant is er Duitsland, aan de andere kant de rest van de wereld”, vervolgt het liberale dagblad.

Merkels politiek mag dan wel succesvol zijn in Duitsland, maar in het buitenland – en dat is het allerbelangrijkste – bevindt deze politiek zich in een isolement. Duitsland en Frankrijk moeten een nieuw politiek evenwicht vinden om te kunnen handelen vanuit het hart van de Europese crisis. Het gaat er niet om een gigantisch stimuleringspakket te lanceren, maar Berlijn moet een groeipolitiek in Europa mogelijk maken. Dat is de boodschap van Camp David.