Kies een taal
Iedere week produceren de Europese instituten en hun vertegenwoordigers tientallen officiële documenten en diverse verklaringen. Wetteksten, wetsvoorstellen, wit- en groenboeken, resoluties, aanbevelingen en redervoeringen stapelen zich op. Een van de intrinsieke eigenschappen van al deze documenten is het aparte taalgebruik waarin ze zijn opgesteld of geformuleerd.
Wat onmiddellijk in het oog springt bij de taal van de Europese Unie is het massale gebruik van vaste uitdrukkingen die continu, met hier en daar een variant, opnieuw worden gebruikt. Een deel daarvan is vastgelegd in het basisrecht van de EU, en een ander deel komt voort uit programmadocumenten die bijvoorbeeld werden opgesteld in het kader van het Lissabon-beleid of de agenda voor Europa 2020. Het lijkt alsof deze taal in compacte blokken is uitgebeiteld, die met behulp van kopiëren-plakken snel de structuur bepalen van iedere schriftelijke of mondelinge uiting.
Nietszeggende clichés
“De duurzame ontwikkeling gebaseerd op een zeer competitieve sociale markteconomie, die streeft naar volledige werkgelegenheid en sociale vooruitgang”, “de strijd tegen sociale uitsluiting en discriminatie”, “slimme, duurzame en inclusieve groei”, “het Europese sociale model”, en ga zo door, het zijn allemaal “blokken” die graag worden gebruikt.
En zelfs als de meest stereotype uitdrukkingen ontbreken, blijft de taal van de Unie gekenmerkt door zijn extreme wolligheid en het overmatige gebruik van nietszeggende clichés.
De Akte voor de interne markt (2011) bijvoorbeeld, een document van de Europese Commissie, begint met deze opmerkelijke zin: “Reeds van bij de start van het Europese project is aan de gemeenschappelijke markt een centrale plaats toebedeeld. Deze markt, die later tot de interne markt is uitgegroeid , bevordert al meer dan 50 jaar de solidariteit tussen Europese mannen en vrouwen en biedt tegelijkertijd nieuwe groeimogelijkheden voor ruim 21 miljoen Europese ondernemingen”. Het Europese Parlement gaf zijn goedkeuring aan deze tekst door er vooral op te wijzen dat “de burgers centraal gesteld moeten worden in het project van de interne markt” en door te “onderstrepen dat de interne markt enorme kansen biedt op het vlak van werkgelegenheid, groei en concurrentievermogen en dat stevige structurele maatregelen nodig zijn om dit potentieel volledig te kunnen benutten”.
Verzot op hoogdravend triomfalisme
In het Witboek sport uit 2007, schrijft de Commissie: “De meeste Europeanen doen regelmatig aan sport. Sport stimuleert belangrijke waarden zoals teamgeest, solidariteit, tolerantie en fair play, wat de persoonlijke ontwikkeling en voldoening ten goede komt. Sport zorgt ervoor dat de mensen een actieve rol gaan spelen in de maatschappij en is dus bevorderlijk voor een actief burgerschap”.
De Europese instituten en hun vertegenwoordigers zijn vooral verzot op uitdrukkingen die doordrenkt zijn van hoogdravend triomfalisme. De Unie wordt beschreven als een “hoofdrolspeler op het wereldtoneel”, er wordt een “Europese visie op bergketens” geschetst of “een Europese visie op oceanen en zeeën”, men spoort aan tot het “doen herleven van de ondernemerszin in Europa” en er wordt “een brede politieke ‘oproep’ gedaan met een gedeelde, ambitieuze visie en doelstellingen.”
In een bericht van 2010, Europa 2020: een strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei, schrijft de Commissie: “De crisis is een alarmsignaal. […] Als we de handen ineenslaan en alles op alles zetten, kunnen we sterker uit de crisis te voorschijn komen. We hebben de instrumenten en we hebben de ambitie. Nu komt het erop aan.”
Uit de vele teksten en verklaringen komt een ware triomfalistische hartstocht naar voren. In het Witboek over de jeugd met de ietwat trotse ondertitel “Een nieuw elan voor Europa’s jeugd”, lezen we: “de Unie moet samen met de Europese bevolking worden opgebouwd. De jongeren belichamen de toekomst en moeten bij het overleg over de toekomst van de Unie en de denkoefeningen over Europese "governance" worden betrokken.”
Doorspekt met dogma's
De teksten en redevoeringen van de EU zijn vaak doorspekt met dogma’s, geboden en hebben een moraliserende en paternalistische toon. Net alsof de auteurs de rol hebben van een leraar voor zijn leerlingen, de rol van een verlichte elite die alles beter weet dan iedereen en die welwillend zijn kennis wil delen met de gewone man.
Maar bij het lezen van of luisteren naar bepaalde verklaringen van de Unie, krijgen Tsjechen van middelbare of oudere leeftijd eerder het gevoel terug te keren naar hun kindertijd of jeugd [tijdens het communistische regime, red.]. Dat is niet verbazingwekkend. De kenmerken van dit taalgebruik worden meestal geassocieerd met een links georiënteerd wereldbeeld. Om hun breuk met het oude regime te markeren, hebben de Tsjechische linkse partijen deze toon min of meer losgelaten.
Maar in West-Europa is de situatie anders. De taal is slechts weer een bewijs dat links, dat erin slaagt te zijn voordeel te doen met de structuren van de Unie om zijn politieke programma te promoten, de motor is achter de huidige richting die de EU is ingeslagen. De eindeloze herhaling van dezelfde dogma’s en kant-en-klare frasen is een uiting van luiheid, intellectuele verdoving, een gebrek aan een kritische geest, een eeuwig lopen langs gebaande paden. Het laat zien tot op welk punt het de elite van de Unie aan een vermogen tot zelfreflectie ontbreekt, waarmee ze zich zouden kunnen realiseren dat het de mateloze ambities zijn die de EU in de huidige crisis lieten belanden, en die ze in staat zou stellen uit de impasse van het centralisatieprogramma te raken.
