Kitsch, een levensstijl

Heiligenbeelden, wekkers met engeltjes, muziekdozen en plastic bloemen zijn door de samenstellers van de tentoonstelling “Kitsch, een levensstijl” als kitsch geboekstaafd. Ook het paleis van Gigi Becali, baas van de Roemeense voetbalclub Steaua Bucureşti, moest eraan geloven vanwege zijn reusachtige gouden kruisbeeld dat boven het hek uittorent en de casino’s in de gebouwen van weleer, overdadig versierd met lichtgevende slingers alsof het kerst is.

Volgens Mihaela Pop, gastdocente aan de faculteit filosofie van Boekarest die de tentoonstelling samen met studenten van de faculteit geschiedenis heeft opgezet, “zorgt kitsch voor instantplezier zonder intellectuele inspanning. Authenticiteit delft daarbij het onderspit.” Maar kitsch heeft volgens haar ook een maatschappelijke functie: “Kitscherige voorwerpen zijn door hun bezitters uitgezocht om hun status te benadrukken. Zo kunnen we spreken over kitscherige mensen of een kitscherige mentaliteit die haar oorsprong vindt in makkelijk instantgeluk of zelfs verzamelwoede, het verlangen om zoveel mogelijk voorwerpen te vergaren.”

De tentoonstelling bevat daarnaast foto's van voorwerpen die we terugvinden op beurzen en markten: T-shirts en armbanden in schreeuwende blingblingkleuren, rode kaarsen met afbeeldingen van heiligen, pluchen beeldjes van papegaaien en konijnen en borden waarop de “Heilige Familie” is afgebeeld en niet te vergeten de overbekende mollige engeltjes. “Kitsch heeft de neiging om overweldigend te zijn, om alle facetten van ons leven binnen te dringen, of we dat nou willen of niet,” vindt Roxana Coman, derdejaars studente aan de geschiedenisfaculteit.

Maar kitsch is niet alleen kenmerkend voor de Roemeense samenleving. “Deze stijl raakt in zwang in periodes van snelle maatschappelijke omwentelingen, zoals bij ons na de jaren negentig. In slechts enkele jaren tijd moest de communistische samenleving een inhaalslag maken waar de westerse landen dertig tot veertig jaar over hebben gedaan,” aldus Pop. “Het staat als een paal boven water dat wij sinds de toetreding tot de Europese Unie te maken hebben met een cultuurshock, waardoor kitschverschijnselen opgang maken.” De oplossing voor deze ‘stortvloed van slechte smaak’, zoals Mihaela Pop kitsch ziet, is om een anti-kitschhouding aan te nemen die op een serieuze cultuur is gebaseerd. De tentoonstelling in de faculteit geschiedenis van de Universiteit van Boekarest kan nog tot 2 juni worden bezocht.

Songfestival

Het summum van kitsch

De Oosteuropese landen zijn niet de enige die zich overgeven aan kitsch. Elk jaar doet heel Europa hier vol overgave aan mee, met het Eurovisie Songfestival, zo schrijft de Vlaamse schrijver Oscar van den Boogaard in De Standaard: “Elk jaar denk ik dat het festival niet nog kitscheriger kan, maar ieder jaar heb ik ongelijk (…) In het “schaamteloos celebreren van wansmaak” lijkt de schrijver een “maatschappelijke trend” te zien: “tegenwoordig schaamt geen mens zich er nog voor” (…) is het ideaalbeeld van Europa niet evenzeer kitsch als het Songfestival zelf?"

In de ogen van Van den Boogaard laat het Songfestival een “vermoeden zien van wat Europa zou kunnen zijn, als men genoeg amibitie heeft: een rijk van culturen waarin de zon nooit ondergaat, een imperium van de Portugese Atlantische Oceaan tot de Pacifische Oceaan bij Siberië, van de Noordlijke Ijszee tot de stranden van de Rode Zee. Is zo’n ideaalbeeld van Europa niet evenzeer kitsch als het Songfestival zelf? Het is een kinderlijk verlangen naar een wereld waarin iedereen samen zingt en in de handen klapt.” Hij sluit evenwel niet uit dat Songfestival ook een politieke rijkweidte heeft: “Helpt het Songfestival kiezers alsnog over de streep te trekken om begin juni een stem uit te brengen bij de Europese verkiezingen?”