Kies een taal
Spanje staat op een keerpunt in zijn geschiedenis. Terwijl de obligatiemarkten opnieuw spannende tijden doormaken, de begroting voor 2012 slechts weinigen kon overtuigen en de economie in een recessie verkeert, stevenen de Spanjaarden recht af op een reddingsplan waarvan de gevolgen dramatisch zouden zijn. Dat moet dus koste wat kost voorkomen worden.
Ten eerste omdat de redders niets anders zullen zijn dan de schuldeisers van Spanje, en de belangen van het land voor hen geen prioriteit zijn. Ten tweede omdat lastenverlichting het herstel van het begrotingsevenwicht nog moeilijker maakt. Ten derde omdat iedereen inmiddels weet hoe je in een reddingsplan terechtkomt, maar niet hoe je er weer moet uitkomen. Reddingsplannen jagen privévermogens het land uit, en ondermijnen daarmee de liquiditeitspositie. En ten vierde moet een reddingsplan voorkomen worden omdat het niet zal werken: de ingrepen van het IMF zijn gebaseerd op het principe van stimulering van de buitenlandse vraag door devaluatie van een valuta. Dat is echter niet mogelijk in de eurozone, en de Griekse en Portugese plannen leidden dan ook niet tot verbetering.
Twee problemen niet weten op te lossen
Maar wat is er gebeurd? Hoe kan het dat de donkere wolken die door de ingreep van de ECB afgelopen december tijdelijk werden verjaagd, zo snel hebben kunnen terugkeren? Het antwoord is zowel eenvoudig als vernietigend: de nieuwe regering heeft, ondanks een energieke hervorming van de arbeidsmarkt, twee problemen niet weten op te lossen. Die problemen zijn de financiële sector en het begrotingsbeleid; ze ondermijnen de geloofwaardigheid van het land.
Het financiële systeem van Spanje bevindt zich in een kritieke fase. De poging om de kapitaalmarkten ervan te overtuigen de Spaanse schulden te herfinancieren, is jammerlijk mislukt. Spaanse instellingen kunnen alleen met goedkeuring van de staat aandelen uitgeven, en overleven dankzij de liquiditeitsinjecties van de ECB. Geconfronteerd met nieuwe kapitaalaanvragen was hun logische reactie de kredietkraan nog een beetje verder dicht te draaien, waardoor een groot aantal ondernemingen in de problemen raakte.
Daarnaast had het begrotingsbeleid te lijden onder vier fouten. Ten eerste werd er in Spanje sinds afgelopen herfst een niet aflatende stroom absurde statistieken over de staatsschuld gepubliceerd. Dat was voor velen aanleiding vragen te stellen bij de werkelijke status van de Spaanse overheidsfinanciën.
Vervolgens werd de begroting veel te laat gepresenteerd. Niet alleen verspilde de nieuwe regering de gratie van zijn honderddagenperiode, maar doordat de begroting net na de verkiezingen in Andalusië gepresenteerd werd, lijkt het erop dat de Spanjaarden politiek laten voorgaan op noodzaak.
De derde fout was dat de begroting zoals die door de staat werd gepresenteerd, slachtoffer blijkt te zijn van het populisme waarop de jaren van oppositie gebaseerd werden [de Volkspartij zat van 2004 tot 2011 in de oppositie, red.]: aangezien er alles aan gedaan werd om niet te hoeven snijden in pensioenen en ambtenarensalarissen en om de btw niet te verhogen, bestaan de enige overgebleven oplossingen uit het verminderen van investeringen en een poging tot fiscale vrijstelling. De markten echter laten zich niet beetnemen door wat goocheltrucs: ze begrijpen heel goed dat deze begroting de fiscale positie van Spanje op de middellange termijn ondermijnt en dat het bewijst dat de Spaanse leiders niet in staat zijn de problemen te lijf te gaan.
Bovendien blijft de financiële positie van de zelfstandige gemeentes verder leegbloeden, en niemand gelooft in de 27 miljard die er in 2012 bespaard moeten worden.
Beginnen met de verkiezingen te vergeten
Wat kan Spanje nog doen? De regering zou ermee moeten beginnen de verkiezingen te vergeten, of die nou Galicisch, Baskisch of nationaal zijn, en de opiniepeilers moeten vragen elders te gaan peilen. De absolute prioriteit ligt op dit moment bij het opvijzelen van de geloofwaardigheid van het land.
Vervolgens zou de kredietkraan weer zo snel mogelijk moeten worden opengedraaid. Maar dat kan alleen wanneer het vertrouwen in de bancaire sector weer hersteld wordt, en door die sector weer zonder toestemming van de staat en zonder financiële injecties van de ECB de kapitaalmarkt op te laten gaan. De oplossing die nu het meest voor de hand ligt, is een beroep op de Europese Faciliteit voor Financiële Stabiliteit, waarmee het Spaanse financiële systeem geherkapitaliseerd kan worden, zonder dat daarvoor een interventie nodig is. Het ontbreekt Spanje niet aan argumenten om om een andere behandeling te vragen dan die van de minder verantwoordelijk handelende lidstaten.
Rationeel staatsmodel
De derde noodzaak is het ontwikkelen van een proces voor meerjarige begrotingsconsolidatie dat geloofwaardig, doordacht en systematisch is. Aan uitgavenzijde zou dit plan moeten voorzien in kortingen op de ambtenarensalarissen, het verminderen van het aantal ambtenaren en het bevriezen van de pensioenen. Daarbij moeten zoveel mogelijk banen in het onderwijs, productieve investeringen en investeringen in onderzoek en ontwikkeling behouden blijven.
Aan de inkomstenkant zou er voor de komende vijf jaar een geleidelijke verhoging van de btw ingevoerd moeten worden. Bij institutionele maatregelen moet er voor dit plan gedacht worden aan het instellen van een onafhankelijke begrotingsraad en zou de financiering van de zelfstandige gemeentes volledig herzien moeten worden. En Spanje moet een rationeel staatsmodel krijgen. Het is ontoelaatbaar dat door bij de Europese Commissie besproken regelingen deze gemeentes meer macht krijgen over de Spaanse regering dan die laatste heeft over zijn eigen, zeer ongedisciplineerde regio's.
Na vier jaar crisis waarbij zowel de huidige als de vorige Spaanse regeringen achter de feiten aanholden, is het misschien te laat om zaken te veranderen. Maar het is nog altijd de moeite van het proberen waard, omdat Spanje wellicht op het punt staat de laatste kans te grijpen die deze eindeloze crisis kan oplossen. Maar daarvoor zal Spanje zijn gedrag radicaal moeten veranderen en voor alles moeten afrekenen met het schadelijke populisme dat zo kenmerkend was [voor rechts, red.] tijdens de twee laatste oppositiejaren in de regering-Zapatero.
Begroting
Bezuinigingen zonder einde
Er lijkt geen einde aan de lijst van bezuinigingsmaatregelen te komen. "Rajoy versnelt proces bezuinigingen door druk van de markten en de EU", kopt El País. De regering van Mariano Rajoy heeft op 9 april in een persbericht een nieuw plan met de naam 'Stabiliteit 2012-2015' aangekondigd. Hierin staat dat er bovenop de op 29 maart reeds aangekondigde bezuinigingen van 27,3 miljard euro nog eens 10 miljard euro moet worden bespaard. Het nieuws komt niet ongelegen: de effectenbeurs van Madrid staat in de min en de rente op de Spaanse staatsobligaties gaat richting de zes procent.
De nieuwe bezuinigingen, die vooral de kwetsbare domeinen gezondheidszorg en onderwijs zullen treffen, hebben als doel "het vertrouwen" van de markten en de EU te herstellen, voegt de krant uit Madrid toe. De regering zal er op toe zien dat de maatregelen worden opgevolgd door de afzonderlijke regio's, die tot over hun oren in de schulden zitten. Vooral dit laatste baart de internationale analisten grote zorgen.
