Kies een taal
Het is hoog tijd om toe te geven dat wij verschillend zijn, verklaarde Robert Kagan tien jaar geleden. Het was een uitspraak die een felle polemiek teweegbracht. In zijn artikel "Power and Weakness" dat in 2002 in Policy Review werd gepubliceerd, schreef Kagan dat de Amerikanen afkomstig zijn van Mars (de god van de oorlog), terwijl de Europeanen van Venus (de godin van de liefde) komen.
Hij stelde dat de Amerikanen in een op Thomas Hobbes geïnspireerde wereld leven, die in het teken staat van het gebruik van geweld, terwijl de Europeanen in een kantiaanse wereld leven (of beweren te leven), waar het recht en de instellingen de dienst uitmaken.
In een tijd waarin Europa er alles aan deed om macht en geweld uit te bannen, zouden de Verenigde Staten deze twee middelen juist aangrijpen om de wereld naar hun evenbeeld te vormen. Toen er een einde kwam aan de Koude Oorlog, zo voegde Robert Kagan er in zijn essay aan toe, verheugden de Europeanen zich op een leven in een gelukkige wereld. De gebeurtenissen van 11 september toonden echter aan dat die wereld zich niet had ontwikkeld zoals zij hadden gewenst. Maar in plaats van de realiteit op dat moment onder ogen te zien, probeerden ze deze te negeren.
Nieuw liberaal interventionisme
Na het artikel van Robert Kagan verscheen er nog een boek met dezelfde titel, dat eveneens veel pennen in beweging bracht en veel kritiek losmaakte. Inmiddels zijn we tien jaar verder en komt het magazine Policy Review, dat het essay in 2002 had gepubliceerd, met een interessante terugblik, in de vorm van een eveneens door Robert Kagan geschreven artikel met de titel "A Comment on context". Aanvullend is er een interessant artikel opgenomen van Robert Cooper, een van de grote intellectuele architecten van het Europese buitenlandse beleid, getiteld “Hubris and False Hopes”.
Kagan doet een aantal bijzonderheden uit de doeken, waardoor wij zijn artikel beter kunnen begrijpen. Om te beginnen licht hij toe dat hij zijn essay vóór 11 september, en dus vóór de oorlog in Irak geschreven had. Het was dus absoluut niet zijn bedoeling om dit conflict of het beleid van George Bush goed te praten. Kagan stelt dat de verschillen tussen Europa en de Verenigde Staten van structurele aard zijn en al bestonden toen Bill Clinton nog aan de macht was. De regering-Bush heeft deze verschillen weliswaar versterkt, maar zeker niet gecreëerd, aldus Kagan.
Hij voegt eraan toe dat hij, op het moment dat hij zijn essay schreef, in feite vooral beïnvloed werd door een Europeaan, namelijk Robert Cooper. Deze Britse diplomaat is tien jaar lang adviseur geweest van Javier Solana binnen de Europese Unie [Solana bekleedde van 1999 tot 2009 de functie van Hoge Vertegenwoordiger voor het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid, red.].
Cooper is tevens de auteur van een polemische tekst, "The Post-Modern State and The World Order" (2002), waarin hij pleit voor een “nieuw liberaal interventionisme”. Cooper vond dat de Europese democratieën hun angst voor militaire interventies in het buitenland moesten overwinnen, om op te komen voor de waarden van de liberale democratie.
Volgens Robert Cooper bestond de wereld destijds niet alleen uit postmoderne entiteiten als de EU, maar ook uit moderne staten en staten in verval waar klassieke principes als geweld of macht de dienst uitmaakten.
'De zwakte van de macht'
Het is heel interessant dat de kritiek van Robert Kagan op de opstelling van de Europeanen tegenover het gebruik van geweld, weerklank vond binnen Europa zelf, omdat daarmee het argument dat de verschillen tussen Amerikanen en Europeanen permanent of zelfs onoverbrugbaar zijn, op losse schroeven komt te staan.
Het interessantst is wel de conclusie die Robert Cooper tien jaar na dato zelf trekt als het gaat om deze ´confrontatie´ tussen Venus en Mars. Sinds de oorlogen in Afghanistan en in Irak een vergissing zijn gebleken, zijn de Verenigde Staten het slachtoffer van het fenomeen ‘de zwakte van de macht’: de enorme militaire macht van de VS heeft niet veel kunnen uitrichten en kreeg een harde les in nederigheid voor zijn kiezen.
De Verenigde Staten hebben geleerd dat zij rekening moeten houden met politiek, legitimiteit, staatsinrichting en recht, en niet alleen kunnen uitgaan van de gewapende macht. Ondertussen heeft, aan de overzijde van de Atlantische Oceaan, ook de postmoderne kantiaanse wereld van de Europeanen moeten inbinden.
Dit heeft ertoe geleid dat beide kampen zich minder arrogant opstellen. Kunnen we spreken van een gelijkspel tussen Venus en Mars, terwijl China ondertussen een hoge vlucht neemt?
