Kies een taal
Zou de gemiddelde Brit een verouderd, stereotiep beeld hebben van Zweden? Door een boek te schrijven over een man die ik nooit heb ontmoet, moet ik helaas toegeven dat dat inderdaad zo is. Voordat hij ons in 2004 voortijdig verliet (hij was pas 50 jaar toen hij overleed), schreef Stieg Larsson de buitengewone thrillertrilogie Millennium, waarvan het eerste deel Mannen die vrouwen haten heet. De drie boeken breken nog steeds overal ter wereld de verkooprecords, in alle vertalingen.
Toen ik mijn boek schreef en het leven en werk van Stieg Larsson besprak met andere Britse auteurs, kreeg ik overal hetzelfde beeld van Zweden voorgeschoteld: het land van Ikea, voetbaltrainers, Abba en absolute seksuele vrijheid, die laatste kwalificatie altijd vergezeld van een jaloers glimlachje. Ook hoorde ik uit de mond van andere niet-Zweden een respectabelere, intellectuele stereotypering, die van een land dat gewaardeerd wordt vanwege Ingmar Bergman en de sociaaldemocratie.
Het beeld dat Larsson schetst is zeer omstreden
Onlangs was ik uitgenodigd voor een conferentie met de titel "Stieg Larsson en de Zweedse thrillerliteratuur", voorgezeten door de ambassadeur. Onder de aanwezige voortreffelijke collega's bevond zich één van de grootste auteurs van Scandinavische detectives, de grote Håkan Nesser, schepper van het personage Van Veeteren, en ook Johan Theorinwiens beklemmende Skummtimmen [Schemeruur] vorig jaar werd beloond met de prestigieuze Dagger Award van de Britse Crime Writers Association. Daarnaast was ook de uitgeefster van Stieg Larsson, Eva Gedin aanwezig.
Op het podium was het bloedheet, en de temperatuur steeg nog verder toen bleek dat het zeer sombere beeld van Zweden zoals dat in het werk van Stieg Larsson wordt geschetst (waarin iedereen, van justitie tot politie en van de geheime dienst tot psychiatrische inrichtingen, op alle niveaus corrupt is) zeer omstreden is. Door de ogen van Stieg Larsson ontdekt de buitenlandse lezer een zeer negatief en onbekend beeld van Zweden. "Het Zweden van Stieg Larsson heeft niets te maken met het Zweden dat ik ken", verzekert Håkan Nesser me. "Maar als je een beetje dieper graaft, wordt het vroeg of laat wat somberder. En dan maakt het niet uit in welke grond of welk land je graaft".
Is hij het dan niet eens met de paranoïde visie op Zweden van Stieg Larsson? "Dat is het niet. Ik zou zeggen dat Stieg zijn boeken schreef met een zekere artistieke vrijheid. En daarnaast was hij meer betrokken bij de geheime uithoeken van de Zweedse maatschappij dan ik. Hij kwam op plaatsen waar de meest respectabele en machtigste personen de grootste boeven blijken te zijn". Hij glimlacht. "En natuurlijk is het leuk om verhalen over complottheorieën te lezen, dat is een verzetje voor de gewone man. Het is toch leuk om te zien hoe je stinkend rijke buurman ten onder gaat?"
Zweedse stroming die de Staat nauwlettend in de gaten houdt
Johan Theorin, bedaarder dan Nesser, staat wat welwillender tegenover het Zweden van Stieg Larsson. "De karakters van de hoofdpersonen, de seksualiteit en het geweld zijn natuurlijk overtrokken. Ik heb al eens wat mannen ontmoet die een beetje doen denken aan Mikael Blomkvist [de heldhaftige journalist uit de trilogie], maar ik heb in Zweden nog nooit over iemand horen spreken die zo angstaanjagend is als Lisbeth Salander [de andere hoofdpersoon, een jonge, geniale en extreem gewelddadige autistische vrouw]."
De schrijver glimlacht als hij verdergaat: "Volgens de schrijver Anthony Burgess waren de Scandinaviërs de mensen die zich het meest ter wereld aan de regels hielden. En hij is overal geweest, dus hij wist waar hij het over had. Hij weet dat ergens aan het feit dat de Scandinaviërs niet in God geloofden!" "De Zweden vertrouwen graag op anderen en men vertrouwt graag op hen. Stieg Larsson maakte deel uit van de school die iedere beweging van de Staat nauwlettend in de gaten houdt. Hij heeft zich dus misschien geconcentreerd op de kleine foutjes van politici in plaats van te zien dat alles door de bank genomen best goed ging".
Ik waag nog een andere vraag te stellen: het sociaaldemocratische ideaal klinkt dan misschien hol in het werk van Larsson, maar bestaat het in werkelijkheid nog? Johan Theorin aarzelt. "In een verkiezingsjaar als dit, we kiezen een nieuwe regering in september, komt het sociaaldemocratische ideaal weer bovendrijven hoewel we alles in aanmerking genomen moeten erkennen dat Zweden een land blijft dat iedereen gelijke kansen biedt voor wat betreft de toegang tot zorg en hoger onderwijs. Tegelijkertijd mag het duidelijk zijn dat het land, net als de andere landen, een Europees kapitalistisch land is geworden".
Wanneer ik Håkan Nesser en Johan Theorin vraag of de Zweden trots zijn op Stieg Larsson, laat Håkan Nesser zijn beroemde gemaakte glimlach zien en antwoordt: "Ja, maar de mensen zullen altijd van linkse misdaadauteurs zoals Stieg houden. En daarnaast zijn de mensen net zo trots op Abba, en dat is nog erger ".
