Kies een taal
Moldavië...waar ligt dat ook alweer? Vraag het aan de gemiddelde Europeaan en hij zal je het antwoord schuldig blijven. En toch is het een land dat meer aandacht verdient. Niet alleen omdat deze voormalige Sovjetrepubliek geografisch en strategisch tussen twee werelden ligt – het westen en het oosten - en daarmee een brug vormt tussen de Europese Unie en Rusland, maar ook omdat het onlangs een politieke omwenteling heeft doorgemaakt. De toekomst van zijn 4,5 miljoen inwoners zou daardoor drastisch kunnen veranderen, en daarmee de oostelijke periferie van de Europese Unie.
Communisten blokkeren tot tweemaal de presidentsverkiezing
Na acht jaar communisme hebben de Moldaviërs bij de parlementsverkiezingen van juni 2009 de communisten weggestemd en de weg geëffend voor een nieuwe partij: de Alliantie voor Europese Integratie (de AEI). Dat ging niet zonder slag of stoot: een paar maanden daarvoor had de omstreden overwinning van de Communistische Partij van Vladimir Voronin begin april een opstand in de hand gewerkt, ook wel “de eerste Twitter-revolutie” genoemd. De opstand werd met harde hand onderdrukt en drie mensen kwamen hierbij om het leven. De regering gaf uiteindelijk toe aan de publieke opinie en besloot nieuwe verkiezingen uit te schrijven.
De AEI onder leiding van premier Vlad Filat voert weliswaar hervormingsgezind en voert, zoals haar naam al aangeeft, een pro-Europees beleid, maar het nieuwe politieke evenwicht is fragiel. Al in november zullen de Moldaviërs opnieuw naar de stembus moeten om een nieuw parlement te kiezen. De communisten vormen namelijk nog steeds een belangrijke stroming: met 48 zetels (van de 101) hebben ze tot twee keer toe de verkiezing van de nieuwe president Mihai Ghimpu weten te blokkeren. Zolang Ghimpu niet de benodigde 61 stemmen binnenhaalt, blijft hij waarnemend president. Daarbij komt dat het parlement automatisch ontbonden wordt na twee pogingen, zoals voorgeschreven door de grondwet. Om een einde te maken aan dit grondwettelijke ‘mankement’ is op 5 september een referendum gehouden waarbij de kiezers konden beslissen dat de president voortaan direct door het volk verkozen zou worden. Maar liefst 87,8% van de kiezers stemde voor de hervorming, maar helaas kwam slechts 29% van de Moldaviërs opdagen, terwijl een minimum van 33% vereist was. De politieke impasse blijft dus bestaan.
Sinds de AEI aan de macht is, zoekt Moldavië duidelijk toenadering tot de EU. Sinds half juni zijn er discussies gaande met de EU om de visumplicht op te heffen voor Moldaviërs die naar de EU reizen, en op 12 januari zijn onderhandelingen begonnen om tot een Associatieverdrag met de EU te komen. Toetreding tot de EU is nog niet aan de orde maar dat weerhoudt het land er niet van om hervormingen door te voeren. De Wereldbank klasseerde het land in 2010 bij een van de tien landen die de meeste hervormingen hebben doorgevoerd voor het bedrijfsleven. Ook Stefan Füle, Europees Commissaris Uitbreiding, is van mening dat de tweede ronde bilaterale onderhandelingen met de EU half juni al «veel vruchten heeft afgeworpen” en dat ook de besprekingen voor een Associatieverdrag op de goede weg zijn.
De Alliantie voor Europese Integratie, een verbond uit noodzaak
Het Europese avontuur zal echter afhangen van het politieke landschap van Moldavië, die misschien opnieuw een ander gezicht zal krijgen. De Alliantie voor Europese Integratie lijkt misschien op het eerste gezicht een innig verbond, maar de werkelijkheid is anders. De AEI was vlak na de verkiezingen uit pragmatisch oogpunt opgericht door verscheidene kleine partijen om een front te vormen tegen de communisten die over 30% van de stemmen beschikten. Ook de politici afzonderlijk lijden aan dit pragmatisme. Velen waren in het verleden communist, net als de presidentskandidaat van de AEI, Marian Lupu, en de huidige minister van Economische Zaken, Valeriu Lazar. “De kans is groot dat politici zich weer zullen laten leiden door hun persoonlijke agenda’s en dat de AEI geen gezamenlijke campagne zal voeren voor de verkiezingen in november”, vreest Vitalie Ciobanu, hoofdredacteur van het maandblad Contrafort. Om na de verkiezingen opnieuw uit noodzaak de koppen bij elkaar te steken, indien de communisten weer het grootste percentage stemmen binnenhalen.
“De weg naar democratie is onze enige hoop op verandering”
Het is zelfs niet uitgesloten dat de communisten in november nog sterker terugkomen en een regering zullen vormen. De Moldaviërs herinneren zich levendig het jaar 1989, toen de communisten weer aan de macht waren gekomen na een kort democratisch intermezzo. De crisis die in Rusland toesloeg kreeg ook de buurlanden in haar greep; de Moldavische kiezers verloren het vertrouwen en de communisten kregen opnieuw de overhand. Zal de geschiedenis zich herhalen? Zal de Moldavische lente omslaan in een Oekraïense herfst? “Ik schat de kans niet heel groot in, maar de kans bestaat wel. Vooral omdat Rusland zijn invloed in Moldavië probeert te vergroten.”, aldus Ciobanu. Bovendien is er een nieuwe politicus hard aan de weg aan het timmeren: Valeriu Pasat, oud-chef van de geheime dienst. Hij probeert in samenwerking met de Orthodoxe kerk stemmen te winnen onder het religieuze en procommunistische gedeelte van de bevolking. Volgens Ciobanu “een verraderlijke afleidingsmanoeuvre” waarmee het volk om de tuin wordt geleid. In zijn ogen schendt Pasat hiermee zelfs de Moldavische grondwet, die voorziet in een scheiding van Kerk en Staat. Ciobanu zet al zijn hoop op de EU, die Moldavië steun kan bieden in deze periode: “De Europese Unie moet ons democrateringsproces steunen om te vermijden dat de communisten weer aan de macht komen. Democratisering is onze enige hoop op verandering, het mag ons niet afgenomen worden”.
75% van de Moldavische grond is vruchtbaar
Een goed gedijende economie is een vruchtbare bodem voor democratisering. De economische crisis heeft daarom niet alleen de prille economie een slag heeft toegebracht, maar ook het vertrouwen van veel Moldaviërs. “De crisis heeft de kwetsbaarheid van onze economie blootgelegd”, zegt de minister van Economische Zaken, Valeriu Lazar. Toch is er weer sprake van groei: in het eerste trimester van 2010 groeide de economie met 4,7%. Om dit herstel te stimuleren, doet het ministerie voorzichtige pogingen om buitenlandse investeerders aan te trekken. De “Moldova Business Week” die in juni gehouden is in de hoofdstad Chisinau, is hier een voorbeeld van. Een groot aantal beleidsmakers en economische spelers (premier, ministers, voorzitter van de Centrale Bank etc.) kregen het woord om de toeschouwers te overtuigen van de nieuwe politieke wind die door Moldavië waait en van de voordelen voor potentiële investeerders.
Voordelen om te investeren zijn er zeker. Het land heeft een schreeuwend gebrek aan infrastructuur, openbare dienstverlening en hernieuwbare energiebronnen. Ook zijn er nog veel onontgonnen sectoren. Zo biedt de landbouw een markt voor de export van biologische gewassen: 75% van de Moldavische grond is vruchtbaar en chemische middelen worden praktisch niet gebruikt. “Eigenlijk is de Moldavische landbouw biologisch omdat het niet anders kan. Er is simpelweg geen geld voor bestrijdingsmiddelen”, aldus Nick Georgiadis, adviseur bij het ministerie van Economische Zaken. Maar voordat deze sector een hoge vlucht maakt en biologische producten hun weg vinden naar West-Europa waar er ongetwijfeld een grote afzetmarkt voor is, is er nog een lange weg te gaan: de verpakking moet aan Europese normen voldoen, er moet een beter netwerk van pakhuizen worden opgezet, er moet aan marketing worden gedaan…maar omdat veel nog gedaan moet worden, is de concurrentie onder investeerders miniem.
25% van de bevolking werkt in het buitenland
De politiek lijkt wel doordrongen van de noodzaak om de rest van Europa kennis te laten maken met Moldavië, maar dit vertaalt zich nog niet in veel promotionele activiteiten. Als de vraag wordt gesteld, luidt het antwoord vaak dat eerst het wettelijk kader voor buitenlandse investeerders moest worden gewijzigd alvorens aan “country-branding” te doen. Het klinkt begrijpelijk, maar toch lijkt men te lijden aan koudwatervrees en de stap naar grote PR activiteiten niet te willen wagen. Het communistische verleden lijkt nog door te schemeren in deze houding.
Maar zelfs al lukt het Moldavië om buitenlandse investeerders aan te trekken om mee te helpen aan het economisch herstel, dan nog zal de toekomst van het land vooral afhangen van zijn eigen bevolking. Tot nu toe lijken de Moldaviërs zelf nog niet het vertrouwen in hun land te hebben herwonnen, ondanks de hernieuwde groei en het nieuwe politieke landschap. Door de werkloosheid en de lage lonen kiest 25% van hen er nog steeds voor hun heil in het buitenland te zoeken. Het percentage Moldaviërs die slechts een deel van het jaar in het buitenland werken, ligt vele malen hoger. “Zolang de salarissen veel lager liggen dan in andere Europese landen, zullen Moldaviërs geneigd zijn hun land te verlaten”, zegt Valeriu Lazar, minister van Economische Zaken. “Daarom is het van levensbelang dat er banen worden gecreëerd en dat de salarissen omhoog gaan. Maar helaas zal hier nog verscheidene jaren overheen gaan”.
