Kies een taal
Stelt u zich het eens voor: het is donderdagavond en de vergadering van de Europese Raad van de Europese regeringsleiders en staatshoofden staat op het punt te beginnen. De Italiaanse premier Mario Monti staat op en zegt: *“Geachte voorzitter, geachte collega's. We staan voor een simpele keuze: we kunnen vandaag de euro redden en de fundamenten leggen voor een toekomstige politieke unie, of we kunnen het totaal verknoeien en helemaal niets van dit alles voor elkaar krijgen. We weten allemaal wat we moeten doen om de euro te redden. We hebben een bankenunie nodig voor Spanje, een begrotingsunie voor Italië en een politieke unie voor Duitsland.
“We kunnen het uiteraard op onderdelen oneens zijn. Maar we moeten dit weekend een paar van deze meningsverschillen overbruggen, en een besluit nemen over de stappen die we nu moeten zetten. Ons beleid voor de oplossing van de crisis is telkens opnieuw mislukt. We hebben nu iets nodig dat snel werkt. Als we falen, kan ik u verzekeren dat ik niet langer deel zal blijven uitmaken van deze groep en dat mijn land niet langer onderdeel zal blijven van dit project.”*
Partijen wilden loodgieter, geen playboy
Laat ik in de eerste plaats opmerken dat ik niet werkelijk verwacht dat Mario Monti iets dergelijks zal zeggen, ook niet in een cryptischer vorm. Hij is de leider van een technocratische regering. Het is zijn taak om problemen op te lossen. Het maakt geen deel uit van zijn mandaat om een hoge toon aan te slaan tegen de Duitse bondskanselier, en al helemaal niet om de toekomst van Italië op het spel te zetten. De Italiaanse politieke partijen hebben hem benoemd omdat ze een loodgieter wilden als opvolger van de playboy, en geen gokker. Het laatste wat ze wilden was een leider.
Toch geloof ik dat er wel wat te zeggen is voor een beredeneerde gok. Maar de risico's en de mogelijke voordelen moeten wel goed worden tegen elkaar worden afgewogen. Het punt is niet zozeer om op te bieden tegen Angela Merkel, zoals sommige van mijn Italiaanse en Spaanse vrienden bepleiten. Ze bluft immers niet, ondanks het feit dat een ineenstorting van de eurozone zonder meer desastreus voor Duitsland zou zijn. Joschka Fischer, de vroegere Duitse minister van Buitenlandse Zaken, heeft onlangs gezegd dat als Duitsland toe zou staan dat de eurozone uiteenvalt, het land voor de derde keer binnen een eeuw een verschrikkelijke verwoesting over zichzelf en Europa zou afroepen.
Zij die de strategie bepleiten om tegen Duitsland op te bieden, gaan dikwijls uit van een mate van rationaliteit die duidelijk afwezig is. De Duitsers hebben een vreemd verhaal over de crisis geconstrueerd. Als je de discussie in Duitsland volgt, lijkt het wel of je je in een parallel universum bevindt. Er wordt bijvoorbeeld aan alle kanten ontkend dat de huidige overschotten op de betalingsbalans ook maar enige rol spelen. In de Duitse versie van het verhaal is de economie een voetbalwedstrijd, die Duitsland gaat winnen. Het is de taak van de bondskanselier om het team tegen een ander team te steunen – zoals ze afgelopen vrijdag in Gdansk heeft gedaan, toen Duitsland van Griekenland won. Duitsland lijkt – net als Angela Merkel – niet te stoppen.
Behoud euro is niet het voornaamste doel
Het kleine aantal intelligente functionarissen en de leden van de economische elite begrijpen wel degelijk wat er op het spel staat, maar zijn bereid het risico te lopen op een ongeluk. Het behoud van de euro is niet hun voornaamste doel.
Als Otmar Issing, de vroegere chef-econoom van de Europese Centrale Bank, categorisch iedere vorm van gedeelde schulden afwijst, zoals hij onlangs in een krantenartikel deed, vergeet hij te vermelden wat er zou gebeuren als de regering zijn advies zou opvolgen. De eurozone zou uiteenvallen.
Als de krachten die aandringen op een scheuring toenemen, zullen ze waarschijnlijk uit Italië komen. De voormalige premier Silvio Berlusconi heeft afgelopen weekeinde dreigend gezegd dat een Italiaans vertrek uit de euro geen godslastering zou zijn. Hij schotelde een simpele reeks alternatieven voor: Italië krijgt zijn eigen steunoperatie, Duitsland zegt de euro vaarwel, of Italië stapt zelf op. Het komt mij voor alsof Berlusconi zijn partij bij de volgende verkiezingen een eurosceptisch programma mee wil geven om het hoofd te kunnen bieden aan de uitdaging van de anti-Europese Vijfsterrenbeweging van Beppe Grillo. Berlusconi zou diens toespraken en geschriften nauwkeurig hebben bestudeerd. Wat we hier zien is hoe een anti-Europees geluid mainstream kan worden.
Als dat gebeurt, zou het al wel eens te laat kunnen zijn om de euro nog te redden. De leiders van de eurozone hebben ruim drie jaar de tijd gehad om handelend op te treden. Die tijd hebben ze verkwist. Stuk voor stuk zijn het misschien intelligente mensen, maar als groep hebben ze zich buitengewoon onnozel opgesteld, zowel op financieel als op economisch gebied. Herinnert u zich nog de notie van de expansieve krimp van de begrotingen? Of het dwaze idee van het met geleend geld financieren van het reddingsfonds? Of dat van een vrijwillige bijdrage van particuliere beleggers aan een gedwongen schuldsanering? Geloven we nu echt dat deze mensen op één dag alles goed zullen maken wat ze in drie jaar fout hebben gedaan?
Fopspeen uit hoge hoed getoverd
De enige hoop is dat een insider het opneemt tegen Angela Merkel.
Die persoon zou zijn veto moeten uitspreken tegen de fopspeen die donderdag waarschijnlijk weer uit de hoge hoed wordt getoverd. Hoe geloofwaardig is een toekomstige politieke unie eigenlijk als we de eurozone vandaag niet eens kunnen redden? Het uur van de waarheid is aangebroken.
Niemand verkeert in een betere positie om het op te nemen tegen Merkel dan de Italiaanse premier. Hij is de ultieme Europese insider. Hij is intelligent en eloquent. Zijn land is het volgende dat door de markten zal worden aangevallen. De Europese Unie heeft geen Plan B.
Een dreiging om af te treden zou geloofwaardig zijn en een hoop mensen schrik aanjagen. Wat heeft hij überhaupt te verliezen? Zijn waarderingscijfer in de peilingen is gedaald en hij verliest aan steun binnen zijn coalitie. Alleen door de waarheid te spreken kan Mario Monti zijn land en de euro nog redden.
Europese Raad
Koortsachtige voorbereidingen voor 'laatste kans-top'
Met nog een paar dagen te gaan voor de Europese Raad van 28 en 29 juni in Brussel, die door waarnemers "beslissend" wordt genoemd voor de toekomst van de euro, zijn de voorbereidingen in volle gang en hebben de hoofdrolspelers de ene ontmoeting na de andere. Op 22 juni nam François Hollande deel aan de 'mini-top' in Rome tussen Italië, Duitsland, Spanje en Frankrijk, en vandaag, 25 juni, heeft hij in Parijs een onderhoud met Mario Draghi. Naar verwachting zal de president van de Europese Centrale Bank bij de Franse president pleiten voor de bankenunie en voor meer politieke integratie. Er staat veel op het spel voor Draghi, want, zo legt La Stampa uit:
Als de EU-leiders er tijdens de top van 28 en 29 juni niet in slagen doeltreffende besluiten te nemen, dan is het Mario Draghi die daarvoor het gelag moet betalen.
En ook al hebben de markten er vertrouwen in dat Draghi wel een oplossing zal vinden,
binnen de ECB wordt het steeds moeilijker om nieuwe stappen te zetten zonder dat de Duitsers — die de afgelopen maanden stelselmatig een minderheidspositie innamen — hun ongenoegen naar buiten brengen, hetgeen prestigeverlies oplevert voor iedereen.
Op woensdag 27 juni zal Hollande Angela Merkel in Parijs ontvangen. “De meningsverschillen tussen Frankrijk en Duitsland zijn nog altijd even groot", schrijft Les Echos. Het Franse financieel-economische dagblad wijst erop dat “Hollande Angela Merkel met name op het terrein van de solidariteit tot concessies zal proberen te bewegen” en dat “het Elysée nog altijd afwijzend staat tegenover een grote institutionele sprong voorwaarts”.
De Franse president zal het onderwerp euro-obligaties niet opnieuw op de onderhandelingstafel leggen, maar rekent er wel op dat de kanselier zal instemmen met andere vormen van onderlinge risicoverdeling, of het nu gaat om 'eurobills' [korte-termijnobligaties, red.], een schuldaflossingsfonds of het in staat stellen van het Europese noodfonds om de schuld van probleemlanden in de eurozone over te nemen, teneinde een explosieve stijging van de rentepercentages te voorkomen.
