Kies een taal
Een stel van een jaar of zestig, type gepensioneerde onderwijzers, arriveert buiten adem tegen sluitingstijd bij de boekhandel: "Heeft u het boek van Stéphane Hessel? -Daar ligt de stapel." Grote opluchting: ze wilden er duidelijk graag eentje bemachtigen.
Een andere boekhandel vertelt dat sommige klanten het boek groot inkopen: "Ik neem er tien, ik wil ze aan al mijn vrienden uitdelen". Die dame vroeg aan de kassa: "Aan welke organisatie wordt de opbrengst van het boek gestort?"
Indignez-vous!, dat twee maanden geleden uitkwam, is een ongekend succes: 500.000 verkochte exemplaren, tien drukken en verzoeken om vertaling uit de hele wereld, van Turkije tot Brazilië, van Polen tot Japan.
Een gevoel dat onder een brede laag van de bevolking leeft
Het boekje is een pamflet van een twintigtal pagina's, dat voor 3 euro verkocht wordt. Het succes is dus niet zozeer een verkoopsucces voor de uitgeverij als wel een maatschappelijk fenomeen. Net zoals een populair liedje dat wordt meegeneuried, of een film die je je vrienden aanbeveelt, geeft Indignez-vous! uitdrukking aan de tijdsgeest. Het kopen van het boekje is een geëngageerde handeling, een uiting van gemeenschapszin, het delen van een collectieve emotie. De maatschappij, uitgeput van het gejojo op de financiële wereldmarkten en de sociale effecten daarvan, denkt dat hiermee tot uitdrukking wordt gebracht wat iedereen voelt.
Als Hessel schrijft: "De huidige internationale dictatuur van de financiële markten [...] vormt een bedreiging voor de vrede en de democratie", dan verwoordt hij daarmee het gevoel dat onder een brede laag van de bevolking leeft.
Sinds de afbrokkeling van het andersglobalisme zoekt een grote minderheid binnen de publieke opinie naar een middel om kenbaar te maken dat zij niet langer wil leven in een wereld waarin sommigen zich met dezelfde snelheid verrijken als anderen verarmen. Met dit pamflet hebben ze dat middel gevonden. Hoewel er zich onder zijn lezers diverse linkse activisten bevinden, maakt hij duidelijk deel uit van het sociaaldemocratische erfgoed.
Overigens blijft Hessel in zijn tekst zeer gematigd. Als hij al een vergelijking maakt met het verzet, wordt dat onmiddellijk genuanceerd: "De redenen om zich te verzetten kunnen tegenwoordig minder duidelijk lijken, of de wereld te complex. Wie geeft de opdrachten, wie neemt de besluiten? De stromingen die ons aansturen, zijn niet altijd gemakkelijk van elkaar te onderscheiden. We hebben niet langer te maken met een kleine elite waarvan we begrijpen waarom ze de dingen doen die ze doen. We leven in een grote wereld, waarin we goed voelen dat iedereen er van elkaar afhankelijk is."
En, door de autoriteit van het economische programma van de Franse Nationale raad voor het Verzet te erkennen, pretendeert hij ook geen oplossing te weten, en hij schrijft dan ook: "De voorstellen die in deze tekst voorkomen en de uitdagingen die ik beschrijf, zijn op zich niet erg origineel."
Motief voor politiek engagement
En dan de titel: Indignez-vous! ["Verzet u!"] is een effectieve maar dubbelzinnige slogan want verontwaardiging ligt aan de kiem van engagement, herhaalt Hessel, waarmee hij andere motieven voor politiek engagement uitvlakt: bewustwording, een rationele beslissing, dienstbaar willen zijn, liefde voor gerechtigheid of de waarheid...
Met zijn oproep tot verzet past Hessel zich tegen wil en dank aan dit tijdperk van emotioneel spektakel aan. De filosofe Hannah Arendt had de gevaren daarvan al geanalyseerd toen zij aantoonde hoezeer de "politiek van het medelijden", gebaseerd op de emotie die de ellende van een ander oproept, de "politiek van rechtvaardigheid" kan schaden. Zou een "politiek van verontwaardiging" niet hetzelfde risico lopen? En is verontwaardiging op zichzelf een waarde?
Er was een tijdperk waarin artistieke avant-gardisten en betogers ervan droomden de bourgeoisie te choqueren: verontwaardiging was toen een rechtse reactie. Van de Verontwaardigde oude vrouw van Bertholt Brecht, zijn we overgestapt op de "verontwaardigde oude meneer".
Biografie
Man van de twintigste eeuw
Stéphane Hessel publiceert Indignez-vous! aan het eind van een fabelachtig leven, dat vrijwel de hele geschiedenis van de twintigste eeuw bestrijkt. Hessel werd in 1917 geboren in een joodse familie (gedeeltelijk bekeerd tot de lutherse kerk) in Berlijn. In 1925 vestigt hij zich in Frankrijk en in 1937 neemt hij de Franse nationaliteit aan. In 1937 start hij zijn studie aan Normale Sup [Franse eliteschool]. Tijdens de mobilisatie wordt hij gevangen genomen. Hij weet echter te ontsnappen en voegt zich bij generaal De Gaulle in Londen. Op missie in Frankrijk wordt hij in 1944 gearresteerd en gedeporteerd naar Buchenwald, waar hij zijn identiteit verbergt om aan ophanging te ontkomen. Hij vlucht opnieuw, wordt gepakt, springt van een trein en voegt zich bij de Amerikaanse troepen...
Na de bevrijding gaat hij werken bij het algemene secretariaat van de VN en helpt hij bij het schrijven van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. In 1981 wordt hij door de linkse regering onderscheiden met de titel "ambassadeur de France". Zijn pensioen wijdt hij aan de strijd voor de rechten van illegalen (hij was bemiddelaar bij de bezetting van de Saint-Bernard kerk) en, recentelijk, voor de Palestijnen. Dit doet hij met name door zich te verbinden aan de campagne voor de boycot van Israëlische producten.
In 2006 wordt hij benoemd tot grootofficier in het Légion d'honneur. Stéphane Hessel heeft de allure van een heer uit vervlogen tijden: beminnelijk, boeiend, en uiterst hoffelijk. Hij doet niets liever dan na de maaltijd op te staan om Baudelaire of Verlaine te citeren. Maar hij geniet ook van politiek: vorig jaar stelde hij zich, als lid van de Parti Socialiste, op een onverkiesbare plaats kandidaat op de lijst van Europe Ecologie. Op dit moment steunt hij zijn vriendin Martine Aubry [voor de presidentsverkiezingen van 2012].
