Kies een taal
Het is een iconisch beeld geworden in de geschiedenis van de Europese Unie: Angela Merkel en Nicolas Sarkozy lopen zij aan zij met verkrampte kaken en gespannen schouders, overduidelijk dichtbij het ‘point of no return’ in hun onderlinge, chaotische betrekkingen. De Duitse bondskanselier en de Franse president verzetten zich tegen de wijze waarop de eurozone werd beschermd nadat Griekenland bijna failliet dreigde te gaan. Twee dagen later bereikten de Europese ministers van Financiën een akkoord over de inrichting van een reddingsfonds van 750 miljard euro. Dat was op 9 mei 2010 en daarmee overleefde de Europese Unie de ernstigste crisis in haar bestaan.
Hoe gaat het een jaar later met de EU? De euro bestaat nog steeds, maar Portugal is, na Griekenland en Ierland, nu het derde land dat moet aankloppen voor een noodlening van tientallen miljarden euro. Geen enkele lidstaat is failliet gegaan, maar bezuinigingen zijn het gemeenschappelijke kenmerk geworden van alle lidstaten van de EU. Als gevolg van de crisis zijn er twee regeringen gevallen, te weten in Ierland en in Portugal, en als er op dit moment verkiezingen zouden worden gehouden, zou de macht in Frankrijk, Spanje en misschien zelfs in Duitsland vast en zeker in andere handen overgaan. Toch is bondskanselier Merkel in dit jaar vol onzekerheden uitgegroeid tot de dominante figuur in de EU, zonder wie er geen enkel besluit wordt genomen. Verder is een van de voornaamste gevolgen van de koersschommelingen van de euro dat een noordelijk blok rondom Duitsland, Oostenrijk en Nederland een nieuwe, veel strengere EU schetst, die tot uitdrukking komt in het europact, dat bedoeld is om de basis te vormen voor een beter economisch bestuur.
Europa is weliswaar gered, maar het gaat niet zo goed met deze patiënt. Dat blijkt wel uit de vele symptomen, die lang niet allemaal binnen het economisch kader passen. Europese burgers, verzwakt door de crisis, wenden zich steeds vaker openlijk tot protestbewegingen, eurosceptici en/of populisten. Oorzaak of gevolg van dit fenomeen is dat de leiders zich terugtrekken in hun politieke en nationale domein: daarvan getuigen de huidige discussies over de toepassing van het Verdrag van Schengen en de status van buitenlandse arbeiders in de EU, evenals het feit dat de lidstaten niet langer nauw samenwerken met de Europese Commissie of met het Europese parlement.
Toch heeft patiënt Europa ook troeven in haar hand. In een jaar tijd heeft de EU aangetoond uit onvermoede bronnen te kunnen putten: de reddingsplannen en de verschillende stabiliteitspacten zijn het resultaat van lastige, maar verdienstelijke compromissen. De koersdalingen van de gemeenschappelijke munt zijn langzaam maar zeker weggewerkt door de invoering van gemeenschappelijke procedures. Uit de geleverde inspanningen blijkt wel dat alle lidstaten gehecht zijn aan het Europese model, dat aan zware beproevingen werd blootgesteld.
De verantwoordelijkheid van de Europese leiders, in de lidstaten zelf en in Brussel, is alleen maar gegroeid. Binnen Europa gaat het er dan om een politiek model met een meer maatschappelijke en sociale dimensie aan burgers te presenteren en om richting te geven aan iets wat steeds meer slechts een economisch, monetair en wetgevend model lijkt te zijn. Buiten Europa gaat het er om de ‘Arabische lente’ op nuttige wijze te begeleiden, zich niet langer neer te leggen bij de mondialisering en om het lot van vijfhonderd miljoen burgers iets meer in eigen hand te nemen.
