Kies een taal
Het was te verwachten dat de regels voor gemanierdheidop een dag ook voor de mobiele telefoon zouden gelden. We zijn vaak ongevraagd getuige van vriendschappelijke praatjes of echtelijke drama’s, maar vooral van grote hoeveelheden banale kletspraat. Daarom zal iedereen die dat wel eens heeft meegemaakt, bijvoorbeeld op de Praagse tram, het van harte eens zijn met Ladislav Špaček, die als oplossing met een gouden regel komt voor het gebruik van het mobieltje: "Zorg vooral dat je niet stoort!"
Ladislav Špaček behoort tot het soort mensen in Tsjechië en andere landen in Midden- en Oost-Europa waar al jaren niks meer aan gevraagd wordt. Pas nu begint men weer een beetje oor te hebben voor wat ze zeggen. Deze wijze man van zestig die lector geschiedenis van de Tsjechische taal is geweest aan de Karelsuniversiteit van Praag, en daarna presentator was van het televisiejournaal, staat in zijn land bekend als expert op het gebied van goede manieren en sociaal fatsoen. Hij doceert tegenwoordig niet alleen Tsjechisch maar ook etiquette.
Ridderlijkheid uit de middeleeuwen
Dit vak was ten tijde van het communisme verboden. Hoe hadden de proletarische bureaucraten en de Blockwarte [bewakers van gebouwen die bedoeld waren om medeburgers in de naziperiode te bespioneren] van de Stasi genoegen kunnen scheppen in goede manieren, een overblijfsel van de ridderlijkheid uit de middeleeuwen die hun definitieve vorm kregen aan het hof van Lodewijk XIV in Versailles?
Voor wat betreft de ex-communistische landen komt daar volgens Špaček nog eens bij dat deze na jaren van isolement weer tot de kring van de Europees-Atlantische beschaving toetreden. Zakenlieden, politici en diplomaten voelen aan den lijve hoe de “vernietigende invloed” van het communisme op de goede manieren de internationale contacten bemoeilijkt.
In Midden- en Oost-Europa bevindt men zich inderdaad dagelijks in situaties waarin onbeschoftheid de boventoon voert. Politieke discussies worden meer dan ooit bepaald door buitensporige vijandigheid en onbeschoftheid. Aan de andere kant zijn er in Praag meer jongeren die hun plaats in de tram afstaan aan een oudere dan in München of Hamburg. En een van de favoriete politici van de Tsjechen is nog steeds prins Karl Schwarzenberg, die in Tsjechië terug is na een verblijf in Oostenrijk en Zwitserland en die de klassieke etiquette zonder enige reserve naleeft – tot aan de handkus die in Tsjechië in tegenstelling tot Polen, zeer uit de mode is.
Václav Havel eerst in een trui, daarna een echte gentleman
De grondbeginselen van die vroegere wellevendheid zijn er dus nog en de Tsjechen, die eeuwenlang deel uitmaakten van het Habsburgse rijk hebben daar de beleefdheidsformule voor titels aan overgehouden: “Natuurlijk Mijnheer de Ingenieur”, “Mevrouw de Kunstenares”, “Mijnheer de Redacteur”. De rest is in het vergeethoekje geraakt. Zo werd Mijnheer de Onderwijzer Špaček getroffen door het feit dat veel Tsjechen hun bestek bij het eten omhoog houden in plaats van naar het bord te richten. Het communisme heeft echt grote schade toegebracht in restaurants en culinaire kunsten.
De professor ethiek hoeft voor zijn adviezen niet terug te vallen op de aanbevelingen van de Habsburgers of van de Duitse baron Adolph Knigge. Hij hoeft alleen maar een paar nationale tradities aan te halen. Net na de oprichting van de Republiek Tsjechië in 1918 had de schrijver, vertaler en voorzitter van het Tjsecho-Slowaakse Olympische Comité Jiři Stanislav Guth-Jarkovsky, toenmalig ceremoniemeester van president Tomáš G. Masaryk, het oude keizerlijke protocol overgenomen in de nieuwe republikeinse regels. Hij wordt tot vandaag de dag door de beschaafde elite van Tsjechië geëerd en staat natuurlijk ook model voor Špaček.
Vervolgens heeft de meester der etiquette ook uit zijn eigen ervaringen geput, verzameld gedurende de dertien jaar dat hij woordvoerder was van president Václav Havel, waardoor hij deelnam aan festiviteiten in meer dan vijftig landen. In het begin verscheen Hável nog wel op het kasteel in Praag in een eenvoudige trui, en verdween zo nu en dan naar het café. Maar later werd hij een echte gentleman.
