Kies een taal
Er zijn weinig uiterlijke overeenkomsten tussen Ilmars Poikans (31) en de acteur Keanu Reeves. Poikans heeft zachte gelaatstrekken, zijn haar wordt wat dunner en er tekent zich al een buikje af onder zijn gestreepte overhemd. Toch heeft hij zijn bijnaam Neo te danken aan de acteur die een computerfreak speelde in de sciencefictionfilm ‘The Matrix’ en een held werd.
In de ogen van zijn landgenoten is Poikans ook een held: de wiskundige wist zichzelf toegang te verschaffen tot miljoenen belastinggegevens, die hij vervolgens vanaf februari als pikante details aan de pers doorspeelde of via Twitter openbaar maakte. Zo kwamen de 2,4 miljoen Letten er achter dat veel overheidsambtenaren nog altijd een fors salaris ontvangen. En dat terwijl de regering een bezuinigingsprogramma moet doorvoeren om aan de voorwaarden te blijven voldoen van de EU en het Internationale Monetaire Fonds (IMF) en zo een bankroet van het land te voorkomen.
Ontmaskerd
Nadat Poikans werd ontmaskerd en door de politie was opgepakt, gaf hij toe dat hij de gegevens had doorgespeeld. Intussen is hij weer op vrije voeten en via de Letse media zijn we het een en ander over hem te weten gekomen: hij twitterde onder de naam ‘Universal IT Soldier’, werkte in een laboratorium voor kunstmatige intelligentie aan de universiteit van Riga en sleutelde aan een programma waarmee de Letse taal zou kunnen worden gedigitaliseerd.
Anders dan de Liechtensteiner Heinrich Kieber, die destijds van de Duitse contraspionagedienst een paar miljoen euro kreeg voor zijn informatie [over belastingontduikende Duitsers, red.], wilde Poikans zichzelf niet verrijken, maar vooral de ‘schijnheiligheid’ van de elite aantonen. Hij deed zich voor als woordvoerder van het ‘Volksleger van het vierde ontwaken’ en veel mensen in Letland begrepen die toespeling meteen: in de jaren tachtig van de vorige eeuw heette de krant van de onafhankelijkheidsbeweging ‘Atmoda’, letterlijk vertaald:‘Ontwaken“. Al snel kreeg ‘Neo’ nog een bijnaam: ‘de Robin Hood van Letland’.
Vorstelijke bedragen
Hij onthulde dat de topman van het staatsenergiebedrijf Latvenergo begin 2008 per maand 17.300 euro verdiende. Eind 2009 was dat nog altijd vierduizend euro per maand, een meer dan vorstelijk bedrag voor Letse verhoudingen. Politieagenten konden lezen dat hun bazen met 2800 euro per maand ongeveer zes keer zoveel verdienden als zij zelf. Een gemeentelijk nutsbedrijf had in maart 2009 nog een bedrag van 22.500 euro als bonus uitgekeerd aan een van zijn managers. Gepensioneerden ontvangen daarentegen gemiddeld maar 150 euro per maand en leraren 375 euro.
‘Neo’ onthulde wat veel inwoners van Letland wel vermoedden: het rigoureuze bezuinigingsprogramma van de regering van Valdis Dombrovskis drukt vooral zwaar op gepensioneerden, gewoon personeel en lagere ambtenaren, terwijl de mensen in hogere functies daarbij worden ontzien. De woede over de hoge salarissen nam nog toe, omdat in dezelfde periode scholen en ziekenhuizen werden gesloten en lonen met een derde werden verlaagd. In 2009 kromp de economie in Letland met 18 procent, terwijl de werkloosheid tot 20,4 procent steeg.
Gebrek aan transparantie
De Parex-bank, de grootste van het land, kon slechts worden gered met behulp van staatssteun. Hacker ‘Neo’ onthulde dat de topmanagers van de bank de lonen van het lagere personeel hadden verlaagd en zichzelf nog altijd maandsalarissen van vijf cijfers uitbetaalden. Net als veel andere mensen betuigt econoom Morten Hansen van de Stockholm School of Economics veel sympathie met de ontmaskerde hacker: "Natuurlijk moeten we ons houden aan de wet, maar ‘Neo’ heeft laten zien waar het op alle terreinen in de Letse samenleving aan ontbreekt: aan transparantie.”
De discussie aan de Oostzee zal nog wel even gaan duren: Poikans heeft een vooraanstaand advocaat in de arm genomen. Aleksejs Loskutovs voerde tot 2007 als hoofd van de dienst corruptiebestrijding een strijd tegen de spilzucht van Letse ambtenaren. Volgens Loskutovs is het onduidelijk of zijn cliënt wel een misdrijf heeft begaan toen hij een veiligheidslek bij de belastingdienst gebruikte om bij de 1,4 GB aan gegevens te komen.
Steun
De steun voor Ilmars Poikans is ongebroken. Het aantal vrienden op Facebook en van de Letse tegenhanger, draugiem.lv, blijft maar groeien en vorige week demonstreerden fans voor de regeringsgebouwen. Met krijt schreven ze slogans als “Pak de echte dieven” of “Letland heeft wijze en eervolle daders” op straat. Voor het gebouw van het Letse openbaar ministerie poseerden geknevelde mannen met de tekst: “Wij kiezen Neo” op hun t-shirt. Je hoeft er dus niet uit te zien als een Hollywoodster om een held te zijn in een door de crisis geplaagd land.
