Kies een taal
Een jaar na het bezoek van Barack Obama aan Praag ontvangt de Tsjechische hoofdstad de Amerikaanse president opnieuw. Vorig jaar nam hij deel aan een top met de Europese Unie die door Tsjechië, destijds voorzitter van de EU, was georganiseerd. Het bezoek werd niet gekenmerkt door een moeizame ontmoeting met de Europeanen, maar door de toespraak van Obama over een kernwapenvrije wereld. Deze week is de Amerikaanse president in Praag om samen met zijn Russische ambtgenoot, Dmitri Medvedev, een verdrag ter vermindering van het aantal kernwapens te ondertekenen. Zo wordt Praag voor Obama een symbolische plek. Hier heeft hij het meest ambitieuze programma van zijn niet minder ambitieuze presidentschap aangekondigd en hier gaat hij ook de eerste grote stap zetten om zijn plannen uit te voeren.
Vorig jaar betrof het een postmoderne versie van de Amerikaanse droom, waarop iedereen zijn eigen hoop en verwachtingen kon projecteren. Dit jaar gaat het om puur praktisch beleid en er zijn reeds besluiten genomen met zeer concrete gevolgen. De Amerikanen zijn volledig in de ban van de onlangs aangenomen algemene ziektekostenverzekering. De rest van de wereld heeft meer belangstelling voor de nieuwe Amerikaanse strategie in Afghanistan, de herziening van de plannen voor een raketschild, de pogingen om een evenwichtiger Midden-Oostenbeleid te realiseren en de inspanningen om de betrekkingen met Rusland te verbeteren.
Amerikaanse radar was als een garantie voor de verankering van Tsjechië in het Westen
De confrontatie van droom en werkelijkheid heeft veel mensen, hoe kan het ook anders, teleurgesteld. In de Verenigde Staten, in Tsjechië en elders. Veel Tsjechische atlantici kunnen niet accepteren dat er geen radars in hun land worden geplaatst. Obama heeft dit onderdeel van zijn plannen voor een raketschild geschrapt. Deze Tsjechen beschouwden de Amerikaanse radar als het symbool van de Amerikaanse betrokkenheid bij Oost-Europa, als een waarborg tegen de Russische expansie en als een garantie voor de verankering van Tsjechië in het Westen. Zij verwijten Obama dat hij de deugdelijkheid van hun analyse in twijfel trekt. Zonder een grondig inzicht in de complexen van Oost-Europa valt dit standpunt maar moeilijk te begrijpen. Alsof het feit dat Tsjechië volledig tot de westerse wereld behoort, niet gegarandeerd is door zijn politieke stelsel en zijn lidmaatschap van de Europese Unie en andere instellingen. Toch heerst deze angst onder een groot deel van de Tsjechische bevolking.
Deze gevoelens van angst zullen door dit nieuwe bezoek van Obama beslist niet worden gesust. Integendeel. Van meet af aan wantrouwen onze atlantici deze verbroedering met Rusland. Nu hebben ze nieuwe redenen om dit wantrouwen te voeden. Wie is op het idee gekomen deze ontmoeting in Praag te organiseren? Waren dat niet de Russen? Willen ze op deze manier niet laten zien dat volgens hen Tsjechië geen deel uitmaakt van het Westen, maar tussen Rusland en het Westen ligt? Neemt Obama hen niet in de maling?
Controle van de beperking van de voorraad kernwapens heeft nog lange weg te gaan
Beter is het te erkennen dat hun droom van een bijzondere relatie tussen Praag en Washington slechts een hersenschim was, eenvoudigweg omdat qua machtsverhouding deze relatie wel asymmetrisch moet zijn. Een evenwichtige trans-Atlantische relatie is uitsluitend denkbaar tussen enerzijds de Europese Unie als geheel en anderzijds de Verenigde Staten.
Trans-Atlantische samenwerking is evenwel niet voldoende om controle te waarborgen op de beperking van de voorraad kernwapens en doeltreffend te reageren op andere mondiale uitdagingen. Zonder nauwe samenwerking met Rusland, China, India, Brazilië en andere belangrijke spelers kunnen de beoogde doelen niet worden gehaald. Multilaterale samenwerking kan niet louter gebaseerd zijn op de belangen van het Westen en op de hoop dat de andere partijen zich daarin schikken. Zij moet berusten op universeel gedeelde normen.
Wat dit betreft moet er nog flink gesleuteld worden aan de huidige regeling voor de controle op het kernwapenarsenaal. Voor het Westen vormt de controle op het Iraanse nucleaire programma momenteel het grootste probleem. De overige spelers denken daar anders over. Zij vinden het belangrijker dat het nucleaire arsenaal van de Verenigde Staten of Rusland duidelijk groter blijft dan de hoeveelheid massavernietigingswapens van alle andere partijen bij elkaar. Volgens hen moet er niet te veel op de inkrimping van dat arsenaal worden gehamerd, al is dat proces reeds gaande. Zolang de beide voormalige supermogendheden zich niet krachtig aan nucleaire ontwapening committeren, zal elke druk vanuit het Westen op Iran de pertinent noodzakelijke legitimiteit missen. Daarom heeft Obama goed begrepen dat hij bij zichzelf moet beginnen om brede steun te krijgen voor zijn visioen van een wereld zonder kernwapens. Hij moet Moskou en vervolgens de Amerikaanse senaat overtuigen. Moeilijk te zeggen wat het lastigst is.
Ontwapening
Europa moet zelf verantwoordelijkheid nemen
Volgens het Roemeense dagblad Jurnalul Naţional is een nieuw verdrag over nucleaire ontwapening niet alleen "een gelukkige resultaat van een scherpe onderhandeling , die voor iedereen gunstig zal uitpakken”. Het verdrag impliceert ook dat “de Russen weer een beslissende rol gaan spelen op het wereldtoneel". Het nieuwe verdrag vervangt het verdrag START I uit 1991 (dat grotendeels ongunstig was voor Rusland) maar is verre van ideaal. Volgens de Roemeense krant heeft Rusland laten weten “zichzelf het recht voor te behouden om zich terug te trekken uit het verdrag als het Amerikaanse raketschild zijn nucleaire capaciteit in gevaar brengt”. Dit raketschild is officieel bedoeld om een aanval vanuit het Midden-Oosten te kunnen verijdelen en zou gedeeltelijk in Bulgarije en Roemenië geplaatst worden. Het nieuwe verdrag heeft als gevolg dat "Europa haar eigen bescherming op zich zal moeten nemen" in de toekomst, meent de Poolse editie van Newsweek. De Europese politieke leiders kunnen het zich niet meer veroorloven om "zich te focussen op demagogische maar minder relevante zaken, zoals de eliminatie van alle Amerikaanse kernwapens in Europa, of de concentratie van deze wapens in Oost-Europa. Het wordt hoog tijd dat de leiders en de hele EU wakker worden en doordrongen worden van het feit dat we geen toeschouwers meer zijn van een geschil tussen twee supermachten".
