Kies een taal
Er zijn maar weinig mensen die durven zeggen dat de steun die het Westen tientallen jaren lang aan de dictaturen ten zuiden van de Middellandse Zee heeft geboden, een smet op hun geschiedenis is. Door de Arabische opstanden van de afgelopen weken is deze houding, evenals andere schandalige praktijken, naar de achtergrond verdreven. Dit betekent echter niet dat de zorgen die aan dit westerse beleid ten grondslag lagen, niet op reële gevaren gebaseerd waren - en nog steeds zijn. Het verlangen naar democratisering van de Arabische wereld is een inspirerend idee, maar de weg ernaartoe is omzoomd met angstwekkende afgronden, en sommigen zijn bang (en anderen hopen) dat de droom hierin te pletter slaat.
De meest voor de hand liggende en de meest besproken vrees is dat islamitische groeperingen, die vijandig staan tegenover Israël en het Westen, door deze omwentelingen de kans krijgen om aan de macht komen. Er zijn evenwel diverse factoren die deze bedreiging lijken af te wenden, in ieder geval op de korte termijn. Om te beginnen de aard van de demonstraties van de afgelopen weken. De opstanden werden namelijk aangevoerd door enorme groepen jongeren die in een open en tolerante samenleving willen leven, terwijl de islam bij de protesten geen aansturende rol speelde. Dat neemt niet weg dat sommigen in Europa het spookbeeld tevoorschijn halen van onstabiele machtsovergangen, factoren voor terrorisme, immigratiegolven en drugshandel, dat tevens een bedreiging vormt voor de economische stabiliteit en de energievoorziening.
Sommige risico's bestaan wel degelijk, maar er zijn deskundigen die benadrukken dat we deze niet moeten overdrijven, omdat de kans dat deze bedreigingen werkelijkheid worden, nog altijd heel klein is. Reden te meer om de risico's die de inzet van de democratie met zich meebrengt, moedig het hoofd te bieden. Er zijn andere opties die meer aanleiding tot bezorgdheid geven:
- Terrorisme
De afgelopen tien jaar hebben de Noord-Afrikaanse landen onderdak geboden aan terroristische cellen, die verantwoordelijk waren voor aanslagen in de regio´s rond de Middellandse Zee en voor een toenemend aantal ontvoeringen van westerlingen in de Sahel. Algerijnse salafistische groeperingen hebben zich onder de naam van Al-Qaida aangesloten bij de islamitische Maghreb. Tot nu toe is men erin geslaagd deze organisaties in toom te houden en hebben ze geen terreur kunnen zaaien in Europa. Maar door de overgang van autoritaire, niet-confessionele en prowesterse regimes naar meer pluralistische systemen, die waarschijnlijk minder stabiel en minder repressief zijn, worden er momenteel nieuwe onbekenden naar voren geschoven.
“Tot op heden waren de Arabische regimes zowel het kwaad als de oplossing", meent Mathieu Guidère, een wetenschapper die verscheidene onderzoeken over het moslimterrorisme heeft gepubliceerd. "Het gebrek aan vrijheden, de onderdrukking en de corruptie hebben het islamisme in de hand gewerkt, maar tegelijkertijd werd dit fenomeen door de regimes efficiënt bestreden.” En nu?
“Ik ben pessimistisch voor deze volkeren, maar optimistisch voor de bestrijding van het terrorisme. Ik denk dat de militairen deze revolutionaire uitbarstingen in een bepaalde richting zullen sturen en uiteindelijk de macht in handen zullen houden: op die manier zal de continuïteit van de strijd tegen het terrorisme gewaarborgd zijn”, is de analyse van Mathieu Guidère.
- Immigratie
Sinds de val van het bewind van de voormalige Tunesische president Ben Ali zijn duizenden wanhopige Tunesiërs in provisorische bootjes naar Italië gevlucht. Hierdoor wordt de vrees aangewakkerd dat er een massale uittocht vanuit Afrika naar Europa op gang zal komen. Maar de meest overtuigende uitleg is dat het hier gaat om aanhangers van het oude Tunesische bewind die op de vlucht slaan uit angst voor represailles, benadrukt Philippe Fargues. Hij is directeur van het Euro-Mediterranean Consortium for Applied Research on International Migration (CARIM), dat onder het European University Institute (EUI) in Florence valt.
Los van het geval van Tunesië geeft de hypothese van een aanhoudende chaos meer reden tot bezorgdheid, want dat zou veel mensen ertoe aanzetten hun land te verlaten, terwijl tegelijkertijd het toezicht van de politie op de illegale emigratie zou verslappen. “Er zijn twee factoren die de migratie vanuit Noord-Afrika verklaren", stelt Philippe Fargues. "Ten eerste is er een economische factor, die verband houdt met de werkloosheid en een onvoldoende beloning voor arbeid. Ten tweede is er een politieke factor, die verband houdt met het gebrek aan vrijheden. Tenzij er grote instabiliteit optreedt, hoeft de val van deze autoritaire regimes de kwaliteit van het bestaan van de burgers niet aan te tasten, en dus ook niet tot een toenemende emigratie te leiden.”
Vanuit economisch oogpunt bezien brengt de overgang naar democratie niet automatisch een economische opleving teweeg. Maar er is ook geen reden om te verwachten dat de situatie verslechtert en dat de emigratie navenant toeneemt. “Bovendien", voegt Philippe Fargues toe, "ook al verslapt het politietoezicht, dan moeten wij ons realiseren dat er weliswaar veel media-aandacht voor deze illegale emigratie is, maar dat het in feite om een uiterst marginaal verschijnsel gaat: de meeste asielzoekers verlaten hun land met een toeristenvisum!”
- Economie
Dertig procent van de Europese aardolie- en gasimport is afkomstig uit de Arabische landen rond de Perzische Golf. In een situatie waarin langdurig sprake zou zijn van chaos en geweld, zouden de leveranties ernstig in gevaar kunnen komen. Maar ook ´simpelweg´ instabiliteit kan wel eens gevolgen hebben. Half december vorig jaar, voordat de opstanden uitbraken, lag de prijs van een vat Brentolie rond de 91 dollar. Op vrijdag 18 februari was eenzelfde vat opgelopen tot 103 dollar. Daarnaast zijn sommigen bang dat de doorvoer door het Suezkanaal beperkt wordt, of dat er regimes aan de macht komen die misschien opnieuw over de contracten willen onderhandelen of hun cliëntenportefeuille willen aanpassen. Dit zijn allemaal hypotheses, die in de praktijk evenwel niet erg realistisch zijn.
