Zet het Zuiden niet tegen het Noorden op

De vorming van een zuidelijk front als antwoord op de machtige noorderburen geleid door Duitsland, is te simplistisch en grijpt terug op het nationalisme van het Oude Europa. Dat schrijft de Spaanse auteur Javier Cercas.

Gepubliceerd op 4 juli 2013 om 13:28

Het is een feit dat Europa al een tijdje wordt aangetast door euroscepticisme. In Groot-Brittannië wordt door Cameron voor 2017 een referendum beloofd over het Britse lidmaatschap van de EU. In Italië heeft Grillo voorgesteld om uit de euro te stappen. In Frankrijk wil Le Pen een referendum om uit de euro en uit de EU te stappen. En zelfs in landen als het onze, tot voor kort onvoorwaardelijk pro-Europees, begint het geloof in de voordelen van een verenigd Europa af te brokkelen. Je kunt je afvragen of die algemene ontevredenheid te maken heeft met het concept van een verenigd Europa of alleen met de manier waarop Europa bezig is die vereniging tot stand te brengen, maar zeker is dat het fenomeen bestaat en zelfs toeneemt. Dat is eigenaardig, want nog maar een decennium geleden, toen de euro werd ingevoerd en van een economische crisis geen sprake was, twijfelde niemand eraan of de EU zou de grootmacht van de 21ste eeuw worden, en iedereen wilde daarbij horen; nu gebeurt precies het tegenovergestelde.

Alle blaam op Europa werpen

De economische crisis dreigt het beste politieke idee dat Europeanen ooit in hun geschiedenis hebben gehad om zeep te helpen. Weliswaar is deze crisis niet (alleen) economisch maar vooral politiek en is het in oorsprong ook geen Europese crisis, maar dat weerhoudt steeds meer Europeanen er niet van om Europa aan te wijzen als oorzaak van alle problemen. In zekere zin is dat begrijpelijk, want niets lucht tijdelijk meer op dan de eigen tegenslagen aan anderen te wijten. Maar zoals de Catalanen hebben gemerkt dat het niet verstandig is om Spanje de schuld te geven van alle ellende (omdat we onze handen dan van hen aftrekken), merken Europeanen dat het niet verstandig is om alle blaam op een verenigd Europa te werpen.

Vanuit die gedachte proberen een paar knappe koppen alternatieven te vinden voor de huidige EU; de laatste (of voorlaatste) van hen was Giorgio Agamben. In een artikel in Libération en in La Repubblica betreurt Agamben dat de huidige EU uitsluitend op economische basis is geschoeid, zonder rekening te houden met culturele bloedverwantschap. Volgens hem blijkt nu hoe hachelijk die keus is, vooral vanuit economisch oogpunt. De zogenaamde eenheid is teruggebracht tot het benadrukken van verschillen, waarbij een arme meerderheid moet opdraaien voor de belangen van een rijke minderheid, die veelal samenvallen met die van een rijke natie (Duitsland).

Het creëren van een arm Europa-blok

Agamben denkt een alternatief voor deze vermeende fout te hebben gevonden in een idee van Alexander Kojève. Die stelde al in 1947 voor om een Zuid-Europese unie op te richten, onder leiding van Frankrijk, waarin de drie grote Zuid-Europese naties (Frankrijk, Italië en Spanje) wier leefwijze, cultuur en religie grote overeenkomsten vertonen, politiek en economisch zijn verenigd. “Het heeft geen zin om te doen alsof een Griek of een Italiaan hetzelfde leven leidt als een Duitser, maar als dat al zo zou zijn, dan zou dat betekenen dat cultureel erfgoed verloren gaat dat bovenal voortkomt uit manieren van leven.”

Nieuwsbrief in het Nederlands

De diagnose van Agamben lijkt me deels juist, maar met zijn oplossing ben ik het volkomen oneens. Het klopt dat Duitsland ons een Europa opdringt dat onrechtvaardig is en vooral strookt met haar eigen belangen. Ik zie echter niet wat we oplossen door een arm Europa-blok te creëren onder leiding van Frankrijk en een rijk Europa onder leiding van Duitsland, zeker niet als we bedenken dat recente oorlogen in Europa werden veroorzaakt door de confrontatie tussen Frankrijk en Duitsland. Bovendien is het absurd om te denken dat het arme, zwakke Zuid-Europa is opgewassen tegen de irrationele hebzucht van de markten en haar democratieën zou weten te beschermen, terwijl zelfs het rijke, machtige Duitse Europa daartoe niet in staat zou zijn (zoals het ook absurd is om te denken dat geen van beide in zijn eentje is opgewassen tegen China of India en kan voorkomen dat Europa nog slechts een onbeduidende rol speelt).

Nationalisme is historische vijand van Europa

En zouden dan de Basken of de Lombarden in dat hypothetische Zuid-Europa niet evengoed kunnen beweren dat het geen zin heeft hen te dwingen hetzelfde leven te leiden als Spanjaarden of Italianen en daardoor hun culturele erfgoed te verliezen? Zou het niet juist een van de sterke punten zijn van een verenigd Europa om politieke en economische eenheid te bereiken zonder daarbij de culturele verscheidenheid te verliezen, zonder anderen een manier van leven op te leggen die men niet wil? Is de tweespalt in de argumentatie van Agamben niet juist dat nationalisme de historische vijand is van Europa? Is het nieuwe Europa dat Agamben voorstaat in feite niet het aloude Europa van vroeger? U mag het zeggen.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp