Kies een taal
Dezer dagen zit ik urenlang voor de live stream van tv-zender Al-Jazeera, waar we tot nu toe in elk geval live getuige konden zijn dat er geschiedenis wordt geschreven. Met de revolutionaire opstand in Egypte beleven we, na de democratische revolutie in Tunesië, de tweede acte van de verbazingwekkende 'Arabische Lente'. Of een soort 'Val van de Arabische Muur', naar analogie met de val van de Berlijnse Muur in 1989.
Dat is aangrijpend en meeslepend tegelijk: bijna niemand had toch kunnen vermoeden dat er in grote Arabische landen burgerprotesten zouden ontstaan. De Arabische volkeren werden vaak beschreven als gefrustreerd en apathisch of als gemakkelijk te manipuleren door autocraten en islamisten. En dan nu dit. De generatie jongeren in de steden verschilt toch niet zo erg van studenten in het Westen. Ze hebben dezelfde wensen en dankzij internet leven ze ook feitelijk op dezelfde golflengte.
Een dictatuur van moellahs
Misschien hebben internet en de sociale media wel een veel sterker effect op het publiek dan we tot nu dachten. In werkelijkheid weten ook de zogenaamde experts helemaal niets: de afgelopen twee jaar is er gewoon te veel in beweging gekomen, terwijl de kennis van experts vaak is gebaseerd op langdurigee, historische ervaringen. Die kennis zou echter wel eens volledig ingehaald kunnen zijn door de jongste moderniseringsprocessen in de samenleving, zonder dat die ‘experts’ daar feitelijk iets van hebben gemerkt.
Waar ik me over verbaas, of waar ik eigenlijk verontwaardigd over ben en waar ik me echt over kan opwinden, is de opvatting in bepaalde milieus: in hemelsnaam, instabiliteit is toch veel gevaarlijker? Dan komt er toch helemaal niets terecht van die Arabieren! Die halen zich waarschijnlijk nu een dictatuur van moellahs op de hals! Die seculiere autocraten waren toch eigenlijk zo gek nog niet!
Dat is in moreel opzicht net zo verwerpelijk als wanneer Václav Havel, Jens Reich [burgerrechtenactivist ten tijde van de ondergang van de DDR] en alle andere burgers, die genoeg hadden van hun verdorven regimes, het advies zouden hebben gekregen om zich voortaan toch maar liever te blijven onderwerpen aan Honecker, Husák en de andere heren met hun grauwe gezichten, omdat niemand immers wist wat er van zou komen, wie weet wel een oorlogszuchtig, verenigd Duitsland.
Dramatische bewegingen voor een historische kans
Een dergelijke houding getuigt niet alleen van verdorvenheid, maar ook van een complete desinteresse voor de dagelijkse werkelijkheid. Wie zich een beetje verdiept in de huidige Arabische burgerbeweging, stelt immers al snel vast dat mogelijke ‘islamisten’ een veel bescheidener rol spelen dan we zouden denken. De mensen willen vrijheid en democratie, geen moellahs. Een aantal signalen duidt er zelfs op dat de invloed van islamisten, zoals de Egyptische Moslimbroederschap, is verminderd.
De dingen zijn dramatisch in beweging en dat betekent een historische kans. Mensen veranderen als ze voor het eerst aan de vrijheid ruiken. En dat betekent simpelweg ook dat niemand uiteraard weet hoe dat afloopt. Nu zijn we getuige van een stedelijke middenklasse die de autocraten wegvaagt. Het is goed mogelijk dat vrije verkiezingen dan een ontnuchterend effect hebben. Wie weet wat de eenvoudige boeren in de Nijldelta hiervan vinden. Dat weet niemand. Het is een grootse kans.
Het onzekere gaat gepaard met risico
Natuurlijk mislukken kansen ook wel eens. Maar moeten we ons dan maar vastklampen aan de stabiliteit, het beste argument dat dictators altijd aanvoeren om aan de macht te blijven, alleen omdat zo’n kans kan mislukken? Nee, echt niet.
Onze sceptische mopperpotten ontbreekt het gewoon aan politiek voorstellingsvermogen, aan gevoel voor wat mogelijk is. Dat is meestal niet alleen het gevolg van een gebrek aan fantasie, maar heeft vaak ook een racistische kern. In de trant van: democratie bij Arabieren, dat lukt nooit. Ze lopen liever achter dictators aan. Wat een ellende toch allemaal!
Zodra samenlevingen, vrije burgers, het heft in eigen hand nemen en hun zaakjes anders willen regelen, is dat altijd een sprong in het onzekere. En het onzekere gaat gepaard met risico. Dat was in de loop van de geschiedenis altijd al zo en als dat niet zo was geweest, zou er nooit vooruitgang zijn geboekt en was er ook nergens democratie ingevoerd.
Het argument dat democratie gevaarlijk is, is al zo oud als het streven van de mens naar vrijheid. Juist de mensen die zich aan stabiliteit vastklampten, kwamen altijd met dit argument op de proppen. Stel dat onze voorouders dat advies hadden opgevolgd, dan zouden we nu nog steeds een leven leiden als lijfeigenen, onder het juk van kerk en vorst.
Reactie
Europa moet zich voorbereiden op de overgang
Tegen de achtergrond van de gebeurtenissen in de Arabische wereld, kenmerken de reacties zich in Europa door de "verstandige stilte van politiek verantwoordelijken" en "enig scepticisme met betrekking tot veranderingen van buitenaf", stelt Fernando Vallespir in El País. De hoofdredacteur wijst op de verschillen tussen de revolte aan de zuidelijke oevers van de Middellandse Zee en de eisen die zich tijdens recente protesten in Europa werden geuit: "Daar wordt in protesten aangedrongen op zaken die de demonstranten nu nog niet hebben, zoals vrijheid en economische ontwikkeling, terwijl hier juist wordt geprotesteerd voor het behoud van verworvenheden." Deze houding, stelt Vallespín, verklaart de voorzichtige steun die Europeanen ogenschijnlijk bieden voor "degenen die niet tevreden zijn met wat zij hebben en die datgene eisen waarin wij altijd hebben geloofd".
Deze voorzichtigheid is des te opvallender omdat "Europa geen invloed uitoefent op het verloop van een reeks gebeurtenissen die cruciaal zijn voor zijn toekomst […]", aldusTimothy Garton Ash in the Guardian. Niettemin benadrukt de Britse historicus dat "niemand over méér ervaring beschikt met problematische overgangen van dictatuur naar democratie dan de Europeanen. Geen enkele regio heeft een zo uitgebreid arsenaal aan instrumenten tot haar beschikking waarmee de toekomst van het Midden-Oosten kan worden beïnvloed. De Verenigde Staten onderhouden weliswaar speciale betrekkingen met het Egyptische leger en Arabische koninklijke families, maar Europa heeft meer handelsbetrekkingen, biedt omvangrijke steun en beschikt over een uitgebreid netwerk van persoonlijke relaties in het hele Middellandse-Zeegebied [...]. En daar willen de meeste Arabische jongeren studeren en werken. Hun neven en nichten wonen er al." Het huidige oproer vormt "zowel een probleem als een kans". Volgens Garton Ash "moet de Europese Unie dan ook snel in actie komen, met meegaandheid, moed en verbeeldingskracht, kwaliteiten waarmee de Europese Unie doorgaans niet wordt geassocieerd". Als de Arabische opstanden daadwerkelijk effect zullen sorteren, "zullen Arabische jongeren zich door het hele Middellandse-Zeegebied gaan bewegen, en zo een bijdrage kunnen leveren aan de Europese economieën en aan de pensioenen van een bevolking die in rap tempo aan het vergrijzen is". "De hemel verhoede" dat de protesten een echec blijken en de islamisten aan de macht komen. "Als dit geen zaak van absoluut levensbelang voor Europa is, wat is het dan wel?"
