Kies een taal
Een hoge diplomaat, die nochtans de reputatie heeft een groot voorstander van de Europese integratie te zijn, lacht honend: "Is er een Europese Dienst voor Extern Optreden ingesteld? Wat voor optreden dan?" In Brussel wordt steeds bijtender, spottender of bedroefder over de Europese diplomatie en deze 'dienst', de EDEO, gesproken, die onder leiding van een hoge vertegenwoordiger staat, terwijl in de ontwerpgrondwet die aan het Verdrag van Lissabon voorafging werd gestreefd naar een "minister van Buitenlandse Zaken van de Europese Unie". Een functie met een zware symbolische lading. Of eerder een symbolische achteruitgang die door het Verenigd Koninkrijk is bedongen, toen de voormalige linkse premier Gordon Brown stelde: "Tussen de wereld en de lidstaten is er niets."
Catherine Ashton, die dezelfde politieke kleur heeft als Gordon Brown, is geheel per toeval terechtgekomen in de functie van hoge vertegenwoordiger en zij kan de uitdaging amper aan. "Anderen zouden de handdoek al in de ring hebben gegooid", benadrukt een van haar medewerkers. "Maar zij neemt haar taak bloedserieus en heeft een dikke huid." Haar adviseurs durven het zelfs te hebben over de "positieve resultaten" van haar meest recente initiatieven voor oplossing van het probleem van de Gazastrook of de bescherming van de christelijke kopten in het Midden-Oosten. Ook het succes in de Balkanlanden wordt aan haar toegeschreven, doordat zij de dialoog tussen Servische en Kosovaarse leiders nieuw leven heeft weten in te blazen. Voor wat betreft Iran probeert zij de fakkel over te nemen van haar voorganger Javier Solana en onderhandelingen te voeren over het verbod op de verspreiding van kernwapens. Maar de hoge vertegenwoordiger kan niet uit haar geheugen wissen wat zij bij haar aantreden heeft moeten aanhoren: "Welkom! Weet dat je zult worden neergesabeld zodra je je mond opendoet. "
Gebrek aan diplomatieke ervaring
De eerste maanden van de barones waren meer dan zwaar, vanwege haar fouten en ongeoorloofde aarzelingen, die werden toegeschreven aan haar gebrek aan diplomatieke ervaring. Zij is nauwelijks bestand tegen de lading kritiek op haar eentaligheid en de lange weekenden die zij met haar gezin doorbrengt in Londen. Er werden al snel kritische pijlen gericht op haar afwezigheid bij de aardbeving in Haïti en haar luttele belangstelling voor veiligheids- en defensiekwesties. In december 2010 kondigde mevrouw Ashton tegen de verdrukking in een "nieuwe start" aan voor het buitenlands- en veiligheidsbeleid. Na afloop van een regelrechte veldslag tussen de Raad, het Parlement en de Commissie over de bevoegdheden en praktische aspecten van de controle op het nieuwe orgaan, is het beleid op 1 januari officieel in werking getreden.
De 3.650 ambtenaren van de dienst zijn hoofdzakelijk afkomstig van het voormalige directoraat-generaal externe betrekkingen van de Commissie, maar ook van het directoraat-generaal externe aangelegenheden van de Raad en delegaties van de 27 lidstaten in de wereld. Verder zullen er circa 120 posten in het leven worden geroepen, en worden er diplomaten uit de lidstaten van de Europese Unie bij de EDEO ondergebracht. Wordt hiermee de weg vrijgemaakt naar één enkele Europese stem?
De werkelijkheid is veel minder rooskleurig. Want na Wit-Rusland, Ivoorkust en Tunesië, volgen crises elkaar op en lijken deze keer op keer op elkaar voor mevrouw Ashton. Zij loopt systematisch achter op de feiten, wat leidt tot ongeduld in een deel van de perskamer, waar men iedere middag bijeenkomt in een zaal van de Commissie. Haar woordvoerster schetst een perfecte illustratie van de woorden van de Franse diplomaat Maxime Lefebvre: "De gemeenschappelijke verklaringen van de Europese Unie zijn soms enkel bedoeld als verdoezeling van de uiteenlopende standpunten van de lidstaten."
Naarmate de EDEO concreter werd, nam de malaise toe
Velen hebben de indruk dat de hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken een jaar na haar benoeming vrijwel afwezig is. Dit gebrek aan zichtbaarheid begint in een aantal Europese hoofdsteden tot irritaties te leiden. Zo stelt een hoge Europese ambtenaar ferm en categorisch: "Iedereen heeft het hoofdstuk afgesloten, mevrouw Ashton is incapabel, en de dienst is zo chaotisch op touw gezet dat er nu al niemand meer in gelooft." Voor hem werkt de "passieve opstelling" van mevrouw Ashton ontmoedigend en willen diplomaten de handen daardoor niet meer ineenslaan, waardoor de uitwisseling van de meest gevoelige informatie in het gedrang komt.
Sommigen blijven er nog in geloven
Naarmate het organigram van de EDEO concreter werd, nam de malaise toe. De nieuwe lidstaten, maar ook landen die aan de wieg van de EU hebben gestaan, zoals Duitsland en Italië, zijn van oordeel dat zij slecht zijn vertegenwoordigd. Ook Frankrijk toont zich ontstemd, terwijl dat land lange tijd heeft aangedrongen op de totstandkoming van een krachtige Europese diplomatie. Buiten de benoeming van Pierre Vimont als uitvoerend secretaris-generaal voldeed geen enkele diplomaat van het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken aan de eisen van mevrouw Ashton. Het bestuur van de dienst komt onder leiding van de Ier David O'Sullivan te staan en de Brit Robert Cooper zal de enigszins vage rol van speciale adviseur van de barones gaan vervullen. Hij staat daarbij rechtstreeks met haar in contact. Personeelszaken, infrastructuur en ambassades zijn vergeven aan andere landgenoten van mevrouw Ashton, wat op veel plaatsen met argusogen wordt bezien...
De frustratie van sommigen gaat echter veel verder dan de verdeling van de beschikbare posten, en leidt tot diplomatieke initiatieven die ogenschijnlijk indruisen tegen de doelstelling die bepaalde hoofdsteden voor ogen hebben. Zo lijkt mevrouw Ashton zich weinig druk te maken over defensie in Europa, of althans de NAVO niet tegen zich in het harnas te willen jagen, terwijl Parijs liever kiest voor bilateraal overleg met het Verenigd Koninkrijk om de militaire samenwerking uit te breiden. Dat is zeer ongunstig voor Italië, Duitsland en andere landen. Frankrijk heeft overigens nauwelijks steun gevraagd aan de Europese Unie om de crisis in Ivoorkust te bezweren, een van de landen in Afrika waar de Fransen het vroeger voor het zeggen hadden. En die benadering spreekt boekdelen.
Sommigen blijven geloven in de barones
Sommigen blijven er nog in geloven, zoals Europarlementariër Guy Verhofstadt, leider van de fractie Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa. "Als we machtsverlies binnen de meerpolige wereld willen voorkomen, is een globale diplomatieke strategie geboden op het gebied van defensie, klimaatproblemen, monetaire aangelegenheden en veiligheidskwesties", luidt zijn pleidooi.
Zal mevrouw Ashton in staat blijken deze visie inhoud te geven? Zij beperkt zich in het gunstigste geval immers tot het meest aanvaardbare standpunt voor de lidstaten, waarbij zij voorbijgaat aan het scala aan mogelijkheden en bevoegdheden dat zij op grond van het Verdrag van Lissabon tot haar beschikking heeft. De barones lijkt zich er weinig gelegen aan te laten liggen om een andere rol te vervullen dan die van "facilitator" tussen de lidstaten.
Op 12 januari heeft zij het mogelijke optreden van de Europese Unie op het wereldtoneel voor de socialistische fractie in het Europees Parlement eveneens aangeduid met de term "facilitator". Vooralsnog zal Europa er dan ook genoegen mee nemen om de rol van de "narratieve macht", zoals beschreven door de geopoliticoloogZaki Laïdi, te blijven vervullen. Het continent is namelijk zeer wel in staat om over de wereld te spreken en waarden te formuleren, maar weet zich (nog?) niet te positioneren als een echte macht die er daadwerkelijk toe doet.
