Berlusconi houdt het land in gijzeling

Na tientallen rechtszaken, waarbij in veel gevallen alle drie de stadia van de Italiaanse rechtspraak zijn doorlopen (rechtszaak, beroep, cassatie), nadat hij wetten heeft doorgedrukt om te zorgen dat hij niet kon worden vervolgd, na vertragingstactieken tot de vermeende misdrijven waren verjaard of veroordeling in eerste instantie maar vrijspraak in hoger beroep, is Berlusconi eindelijk door de hoogste rechter onherroepelijk veroordeeld voor belastingfraude.
De rechtbank veroordeelde hem tot vier jaar gevangenisstraf, maar op grond van een amnestiewet die is bedoeld om ruimte te maken in de overbevolkte gevangenissen werd dat verlaagd tot één jaar, ook al mag hij zijn straf uitzitten in een van zijn luxe onderkomens, omdat hij boven de 70 is. Als senator geniet Berlusconi echter parlementaire onschendbaarheid en kan hij pas worden opgesloten als de Senaat zijn onschendbaarheid opheft. Een stemming daarover zal waarschijnlijk in september plaatsvinden. Berlusconi heeft al laten weten dat hij de regering laat vallen als die stemming in zijn nadeel uitvalt.

Angst dat het land verlamd raakt

Dat Berlusconi inderdaad grote schade kan aanrichten zal duidelijk zijn. Hij leidt, of beter gezegd, hij is eigenaar van een van de twee grootste partijen in de huidige regeringscoalitie, die belangrijke hervormingen probeert door te voeren om de dramatische teruggang van de Italiaanse economie een halt toe te roepen en buitenlandse investeerders weer wat vertrouwen in te boezemen. [[Mocht de partij van Berlusconi uit de coalitie stappen, zoals hij heeft gedreigd, dan lijkt het onwaarschijnlijk dat met het huidige parlement een meerderheidsregering gevormd kan worden.]]
De angst bestaat dat het land dan verlamd raakt en Italië weer op hetzelfde punt belandt als twee jaar geleden, toen het weinig scheelde of het land had onder druk van de financiële markten hulp moeten vragen aan de EU of overwegen om met onmiddellijke ingang uit de euro te stappen. Op dit moment is ongeveer 40 procent van de jongeren werkloos en de industriële productie ligt 26 procent onder het niveau van 2007.
Als Nixon had geweigerd op te stappen en zich aan de macht had vastgeklampt, zou hij zonder meer zijn afgezet. Datzelfde geldt voor elke andere leider in de belangrijkste Europese democratieën. De meesten zullen zodra hen een ernstig strafbaar feit ten laste wordt gelegd uit zichzelf opstappen, omdat ze weten dat hun partij iemand die hun zaak schade toebrengt niet zal steunen.

Media weiden zelden uit over zijn vergrijpen

Wat zo verontrustend is aan de huidige situatie in Italië, is niet zozeer Berlusconi’s brutaliteit, maar het feit dat zijn chantage mogelijk en geloofwaardig is.
[[Hoe vreemd het ook mag lijken voor wie het land niet goed kent, zelfs serieuze kranten en respectabele commentatoren lijken niet geneigd te eisen dat de wet wordt gehandhaafd.]] Ze weiden zelden uit over zijn vergrijpen en lijken zelfs geloof te hechten aan het argument dat Berlusconi van het politieke toneel laten verdwijnen gelijk staat aan het negeren van miljoenen mensen die bij de vorige verkiezingen op hem hebben gestemd. Alsof die in het parlement niet door een onafhankelijke partij worden vertegenwoordigd, alsof die niet vrij zijn om voor de volgende verkiezingen een nieuwe leider te kiezen. Hoe heeft het zover kunnen komen?

Meeslepend en meedogenloos

Een van de mogelijke verklaringen moet worden gezocht in Berlusconi’s karakter. De man is charmant, charismatisch, meeslepend en meedogenloos. Zijn media-imperium functioneert als spreekbuis van die eigenschappen, waardoor hij voortdurend invloed kan uitoefenen op het nationale debat. Het publiek krijgt door de media waarvan hij eigenaar is veelal een vertekend beeld voorgeschoteld van zijn tegenstanders: proberen die hem aan te vallen, dan worden ze afgeschilderd als geobsedeerd door Berlusconi, en stellen ze zijn misdaden aan de kaak, dan worden ze beschuldigd van pogingen hem via de rechter in plaats van via de stembus te verslaan, een teken van zwakte.
Toch zou dat alles op zichzelf onvoldoende zijn om Berlusconi de kans te geven het land zo lang in zijn greep te houden als er niet iets in de Italiaanse cultuur zat wat maakt dat het volk zich graag laat charmeren, betoveren, overreden en vooral intimideren.
Kortom, dat het gelooft in Berlusconi’s beloftes en zijn aanwezigheid accepteert als onvermijdelijk.
Berlusconi’s succes is geen anomalie, maar raakt direct aan de kern van de Italiaanse cultuur en het in Italië wijdverbreide geloof dat politiek nooit met schone handen kan worden bedreven of enigszins eerlijk kan worden gemaakt. En dus wordt geloof gehecht aan Berlusconi’s hardnekkige beschuldigingen dat alle aanklachten tegen hem zijn verzonnen door zijn vijanden.

Rechtvaardiging van eigen gesjoemel

Veel Italianen zijn eigenlijk wel tevreden met de huidige gang van zaken, omdat ze er een rechtvaardiging in zien van hun eigen gesjoemel en belastingontduiking. Als het recht zegeviert en Berlusconi van het politieke toneel moet verdwijnen, zullen miljoenen Italianen dat niet zien als een bevestiging van de rechtsstaat (wat het leven van veel mensen een stuk lastiger zou kunnen maken), maar domweg als een slag die door de tegenpartij is gewonnen. Kortom, de tegenpolen goed en kwaad, moreel en immoreel, en zelfs effectief en ineffectief, waarvan wij veronderstellen dat ze als maatstaf dienen voor de beoordeling van politici, zijn in Italië altijd ondergeschikt aan de allesoverheersende uitdaging van winnen of verliezen, het enige wat er echt toe doet. En Berlusconi heeft zichzelf altijd vooral als winnaar gepresenteerd.
De dichter Giacomo Leopardi schreef in 1826 over de Italiaanse zeden en gewoonten dat geen enkele Italiaan ooit alleen maar is bewonderd of verguisd, maar zelfs na zijn dood zowel aanhangers had als mensen die kwaad over hem spraken. Dat dit zeker waar is, blijkt wel als we kijken naar helden en schurken uit het Italiaanse verleden als Mazzini, Garibaldi en Cavour, maar ook Craxi, Andreotti en Berlusconi, en zelfs Mussolini.

Zijn misstappen doen er niet toe

Volgens Leopardi vinden Italianen het moeilijk om een leider te zien als meer dan alleen de vertegenwoordiger van een politieke partij of een belangengroepering, en zullen ze dus hun mening over hem nooit bijstellen, ongeacht de consequenties van zijn leiderschap. Omdat een deel van het electoraat gelooft dat Berlusconi namens hen strijd voert tegen een oude vijand, doen zijn misstappen en mislukkingen er niet toe.
Dus als wijze commentatoren in sommige van de meest gerespecteerde kranten van Italië aanvoeren dat het misschien verstandig is om Berlusconi, en daarmee de regering, te redden, leggen ze zich neer bij de al eeuwen geldende gedachte dat politiek nu eenmaal corrupt is en dat altijd zal blijven. Als Berlusconi niet naar de gevangenis hoeft, zelfs geen huisarrest krijgt en zijn publieke functie gewoon mag blijven uitoefenen, bevestigt dat de indruk dat een politiek leider in Italië eerder een leenheer is dan een gewone burger, en kunnen we alle hoop dat de Italiaanse mentaliteit ooit zal veranderen voor vele jaren laten varen.