Kies een taal
Graefekiez, Berlijn, augustus 2013. Zoals elke dinsdag klinken bij het kanaal luidkeels de kenmerkende stemmen van de Turkse markt. De inwoners van Berlijn die tussen de kraampjes lopen, zwichten voor de onweerstaanbare aanbiedingen van het laatste uur. Mikaela koopt een kilo perziken – ‘drei euro’, zo staat op het bordje – en ze betaalt aan het kraampje met contant geld. Er is geen kassabon en ook geen kassa. De geldtransactie laat geen zichtbare sporen na, behalve natuurlijk het zakje vol sappige perziken dat Mikaela mee naar huis neemt.
Tweehonderd meter verder naar het zuiden, in dezelfde wijk, rekent Brand een latte macchiato af aan de bar van Floor’s Café. Op het moment van betaling haalt hij zijn smartphone tevoorschijn, maakt een foto van de QR-code die op het scherm van de kassa verschijnt, voert een code in, drukt op ‘ok’ en vertrekt. Ook hij heeft betaald zonder sporen na te laten. Of toch bijna. Een softwareprogramma heeft geld overgemaakt van Brands onlineportemonnee naar die van het café, terwijl de transactie is ingevoerd in de ‘blockchain’, het register waar de geldtransacties in chronologische volgorde worden vastgelegd. De 32-jarige jongen had geen creditcard of bankrekening nodig. De gegevens van deze geldtransactie zijn veilig, beschermd met extreem strenge cryptografische protocollen waardoor niemand op geen enkel moment het bedrag, de herkomst en de bestemming kan achterhalen of wijzigen.
Onomkeerbaar proces
Het zijn de wonderen van de bitcoin, de virtuele valuta die hier, in Graefekiez, in de wijk Kreuzberg, snel aan een opmars bezig is. Ongeveer 25 winkeliers – vooral cafés, maar ook hotels, restaurants en kleine elektronicawinkels en kantoorboekhandels – aanvaarden deze valuta die in 2009 door een anonieme hacker met de naam Satoshi Nakamoto werd bedacht. De waarde van de cryptomunt is op dit moment erg hoog: 1 bitcoin is bijna 78 euro waard, wat betekent dat een kop koffie circa 0,02 BTC kost. Met de munt kun je, althans theoretisch, alles kopen: huizen, auto’s, computers en kleren. Het is in alle opzichten een munteenheid, zoals de Texaanse rechter Amos Mazzant onlangs oordeelde. De valuta valt echter permanent buiten het toezicht van regeringen en centrale banken, die zich al enige zorgen beginnen te maken over de geleidelijke toename ervan.
Op zijn witte vespa voor Floor’s legt Brand snel uit hoe de bitcoin wordt gebruikt. Volgens hem gaat het om een verantwoorde keuze, zoals wanneer je biologische producten koopt in plaats van discountproducten. Met de smartphone in zijn rechterhand opent hij de app EasyWallet. [[Je hoeft alleen een foto te maken van de QR-code van het café, het bedrag in te voeren en te bevestigen en de betaling is voldaan]]. “Ik betaal minstens twee keer per dag in bitcoins voor lunches of koffie. Ik weet niet of de bitcoin zelf de munt van de toekomst is, maar valuta op basis van internet zal zeker doorbreken, misschien komen er meerdere munten, maar het lijkt me hoe dan ook een onomkeerbaar proces”, zo garandeert hij.
De eigenaresse van Floor’s Café is de 26-jarige Florentina Martens, Nederlands van geboorte en ex-student schone kunsten in Berlijn. Deze kleine horeca-onderneemster is een voorvechter van de bitcoin. Voor haar begon alles met haar ervaring als serveerster in een bar iets verderop waar met de alternatieve munt kon worden betaald. “In het begin vond ik het haast vervelend, ik begreep niet goed hoe het werkte en wanneer iemand in bitcoins wilde betalen, vond ik dat lastig”. Toen ze vervolgens zelf een café besloot te openen liet ze zich door de buren overhalen, ze won informatie in en besloot om wat ze kort daarvoor nog nutteloos gedoe vond, in haar eigen zaak te halen. Een softwareprogramma en QR-code volstaan. Op dit moment heeft Florentina haar bitcoins nog niet ingewisseld voor euro’s; alles wat ze verdient in de virtuele valuta geeft ze voor zichzelf uit in de wijk. In het begin was er nog niet veel vraag naar, maar nu betalen klanten dagelijks met bitcoins voor koffie, taart en broodjes. “Het zijn geen nerds met een staart en een bril. Het zijn zowel mannen als vrouwen, vooral jonge en alternatieve mensen”, licht ze toe. Haar belangrijkste motivatie is, net als voor alle andere ‘bitcoiners’ die Linkiesta interviewde, een minachting, die vooral tijdens de crisis werd gevoed, voor de privébanken en het monetaire beleid van de centrale banken in het algemeen. Ze zien de alternatieve munt daarentegen als een ‘gedecentraliseerde’ valuta die dichter bij de consument staat en meer van deze tijd is.
Gemak
Het is geen toeval dat dit experiment plaatsvindt in Graefekiez, een kleine buurt met een eigen karakter en een kenmerkende interne economische structuur. Het begon allemaal begin 2012 in Room 77, ‘het restaurant aan het eind van het kapitalisme’, dat zijn klanten ‘warm bier, koude vrouwen en langzaam fastfood’ biedt (zo staat op de deur). De eigenaar, Joerg Platze, een Duitser met Amerikaanse wortels (zijn vader was Texaan), is een soort zendeling van de digitale munt geworden: dankzij hem heeft een groot deel van de winkeliers in de buurt de sticker ‘We accept bitcoins’ op de deur. “Voor mij is het vooral een kwestie van gemak: het werkt erg snel en is goedkoper”, legt hij uit. Vergeleken bij de creditcard zijn er bijvoorbeeld geen transactiekosten. Platze is erin geslaagd de meest uiteenlopende winkels te overtuigen, zoals een oude elektricien vlak bij Room 77, die pas afgelopen week de software voor bitcoins heeft geïnstalleerd en de sticker op zijn deur heeft geplakt. Hij heeft nog geen klanten gehad, maar als ze komen weet hij wat hij moet doen.
Voor Cassandra Wintgens, de 41-jarige eigenaresse van bed & breakfast Lekkerurlaub, die een hotelopleiding volgde en al haar leven lang in de horeca werkt, past de bitcoin perfect bij haar alternatieve opvatting van een pension, dat ze bewust niet als traditioneel hotel ziet, met goedkope kamers, biologisch eten, wifi en dat nu dus open staat voor [[een munteenheid die niet langs de banken komt]]. “Afgelopen mei kwam de eerste gast. Hij zei dat hij had gelezen dat hij hier in bitcoins kon betalen en daarom koos hij voor een kamer bij ons”. Een eenpersoonskamer kost 0,52 BTC of 40 euro en een tweepersoonskamer 0,85 BTC of 65 euro. Op de facturen van Lekkerurlaub staat het bedrag al in bitcoins aangeduid en voor de boekhouding aan het eind van het jaar hoeven de bedragen alleen worden omgerekend, zo heeft een boekhouder haar uitgelegd.
Ver van het idyllische Graefekiez ziet de werkelijkheid er echter anders uit. De virtuele munt is al in omloop op de financiële markten: doordat er geen toezichthoudende centrale bank is, schommelt de koers enorm. Enerzijds schrikt dit mensen af, maar aan de andere kant trekt het risicobeleggers aan.
Bezorgdheid
Phylax is een Duits financieel adviesbureau dat zijn klanten technologische steun biedt en de afgelopen jaren heeft het bedrijf zich gespecialiseerd in de bitcoin. “We raakten twee jaar geleden voor het eerst in de bitcoin geïnteresseerd en het leek ons een interessant experiment: we waren gecharmeerd van het idee van een gedecentraliseerde munt zonder toezichthoudende centrale bank, waarbij iedereen deel uitmaakt van het ontstaansproces”, verklaart Fridhelm Schmitt, algemeen directeur van Phylax. Toen was een bitcoin twee euro waard en Phylax zag er een groot potentieel in. Het kocht bitcoins voor een waarde van 8 tot 10 euro en verkocht alles voor 45 tot 85 euro. De reden voor de verkoop was de volatiliteit, volgens Phylax zou de reële waarde op dit moment 45 euro zijn. “Ik begrijp de bezorgdheid om dit experiment. Het klopt dat iemand [op de financiële markten, red] nu veel geld kan verliezen met de bitcoin. Maar het is geen bedrog, het is echt. Soms verwarren mensen bedrog met risico, dat eigen is aan de markten.” De grootste angst is volgens Schmitt dat ‘op een dag’ de munt wordt vervalst. “Er worden veel onderzoeken aan dit scenario gewijd, maar op dit moment is vervalsing onmogelijk.”
Fiscaliteit
Bitcoin van nu af aan belast in Duitsland
“Het nieuws sloeg in het alternatieve circuit in als een bom”, schrijft Huffington Post nu Duitsland de bitcoin heeft erkend als officiële munteenheid.
De website vraagt zich zelfs af of “Griekenland de nieuwe tranche aan financiële hulp in bitcoins zal krijgen in plaats van in euro’s?” en denkt dat het besluit een gevolg is van “de enorme waardestijging” en niet van “een plotseling soepele houding van de Duitse schatkistbeweaarders”. Wie het over een officiële munt heeft, heeft het echter ook over belasting.
Tot nu toe werd over transacties met deze munteenheid geen belasting geheven, maar [voortaan] zal op financieel voordeel uit een verkoop in bitcoins 25 procent van de winst worden ingehouden. [...] En ondernemingen zullen bij alle transacties in bitcoins een btw-percentage moeten verwerken.
Huffington Post betreurt het dat “deze bij hackers zo geliefde alternatieve munt zijn rebelse karakter nu een beetje zal kwijtraken”.
