Kies een taal
Het is niet de vraag die wordt gesteld in de Europese referenda, maar het is wel vraag waarop Europeanen proberen te antwoorden: zijn cultuur en tradities de belangrijkste motors van Europa? Of is het eerder haar vermogen om nieuwe vormen uit te vinden om zichzelf te regeren, om de integratie onder de lidstaten te bevorderen en haar relaties met de rest van de wereld te organiseren? Hangt het Europa van morgen meer af van haar musea, orkesten en restaurants of van haar fabrieken, laboratoria en universiteiten?
Door de dingen zo voor te stellen maak je de dilemma’s en het potentieel van Europa uiteraard tot een karikatuur. Europa zal altijd een culturele macht zijn, en Europa zal altijd plaats bieden grote wetenschappelijke, industriële en militaire bastions. Maar, zoals in elke karikatuur, maakt de voorstelling van een museaal Europa tegenover een wetenschappelijk Europa, het wél mogelijk om twee verschillende toekomstvisies gestalte te geven. Die van Europa als laboratorium concentreert zich niet vooral op de wetenschappelijke competenties, maar veeleer op haar vermogen om te experimenteren met nieuwe regeringsvormen, nieuwe instituties, nieuwe manieren om politiek te bedrijven, nieuwe gedragsregels.
Met Verdrag van Lissabon neemt transparantie toe
Over dit onderwerp hebben de Ieren onlangs gestemd. De eerste keer dat hun de vraag werd voorgelegd, vorig jaar, hebben ze met nee geantwoord. En nu zeggen ze ja. Maar waartegen hebben ze ja gezegd? Ze hebben "ja" gezegd opdat Europa een voltijds leider krijgt, in plaats van een voorzitterschap dat, zoals nu, elke zes maanden bij toerbeurt wordt overgenomen door een van de politiek leiders van de 27 lidstaten. De nieuwe voorzitter zal zijn mandaat van tweeënhalf jaar vervullen en zal één keer herkozen kunnen worden; Felipe González en Tony Blair zijn op dit moment serieuze kandidaten. De Ieren hebben ook gestemd voor een eerlijker stemsysteem bij het nemen van gemeenschappelijke beslissingen, voor een vertegenwoordiger van elke lidstaat in de Europese Commissie, voor de verbetering van het functioneren van het Europees parlement, voor een afgevaardigde met een duidelijk omschreven functie en meer autoriteit die Europa in de wereld kan vertegenwoordigen, en voor andere soortgelijke veranderingen die allen de doeltreffendheid en de transparantie van het functioneren van de Unie zullen vergroten.
In 2040 zal 4% van de wereldbevolking in Europa wonen
Deze stem heeft minder te maken met enthousiasme voor de voorgestelde institutionele veranderingen dan met de overtuiging dat het beter met Ierland gaat wanneer het zich op Europa afstemt, en dat Europa er baat bij heeft wanneer er een sterkere en doeltreffendere integratie plaats vindt. Nu moet Polen het verdrag nog ratificeren en zal de Tsjechische president Václav Klaus zijn ontwijkende manoeuvres moeten staken. Maar wanneer het verdrag wordt aangenomen, zal Europa in 2010 een heel nieuw institutioneel model krijgen. Deze vernieuwingen zijn voor de politiek zeker niet wat de ontdekking van een geneesmiddel tegen kanker voor de mensheid zou betekenen, noch de toverformule die alle ernstige structurele problemen oplost waar Europa mee worstelt. Maar het zal een beslissende stap voorwaarts zijn waardoor de Europeanen beter zijn toegerust voor de toekomst. Een toekomst zonder precedent.
Volgens de schattingen van de historicus en Nobelprijswinnaar voor de economie Robert Fogel woonde in 2000 6% van de wereldbevolking in Europa terwijl haar economie 20% behelsde van de wereldwijde economie. In China en India leefde 38% van de wereldbevolking terwijl hun economieën 16% van de wereldeconomie innamen. In 2040 meent Fogel, zal slechts 4% van de wereldbevolking zich in Europa bevinden, en haar economie zal niet meer dan 5 % van het totaal beslaan, terwijl Chinezen en Indiërs 34% van de mensheid zullen vertegenwoordigen en hun economieën uitgegroeid zullen zijn tot 52% van de wereldeconomie. Vanuit dit gezichtspunt is het absoluut noodzakelijk dat Europa zijn relaties met de rest van de wereld aangaat als een doeltreffende en vernieuwende eenheid. En dat is nog maar haar minst grote probleem.
Hervormingen
Het syndroom van Byzantium
"Europa praat nu al tien jaar oeverloos over haar regels, procedures en instellingen” in plaats van “deze energie te gebruiken om een fiscale harmonisering op poten te zetten, een gemeenschappelijke energiemarkt te creëren, tegen klimaatverandering te strijden, haar economische positie te versterken of haar financiële supervisie te verbeteren”, aldus Xavier Vidal-Folch in het Spaanse dagblad El País. Met het vetorecht dat Ierland heeft bedongen in ruil voor goedkeuring van het Verdrag van Lissabon, loopt de EU het risico te vervallen tot een nieuw “Byzantium”.
De EU zou kunnen worden gechanteerd door nationale regeringen: de regel volgens welke unanimiteit nodig is, leidt tot een “apotheose van verlamming”. Volgens deze journalist is de enige uitweg die van een “ferm antwoord” en een “effectieve politieke macht” omdat de “nieuwe Ottomanen” uit Azië oprukken. "Terwijl de Byzantiërs over koetjes en kalfjes praatten, hadden de Ottomanen ze in een oogwenk verslonden”. Het gewicht van de Europese economie is in het geding omdat “chantage de dader misschien niets kost, maar de EU de rekening zal moeten betalen op het gebied van kansen, internationaal aanzien en geloofwaardigheid op de wereldmarkt”.
