Praag gezien vanuit het park Letná. Foto : Zyphichore/Flickr

Een gedesillusioneerde generatie

Het omstreden Europese beleid van de Tsjechische president is kenmerkend voor de crisis en de demoralisatie waardoor Tsjechië wordt getroffen. Ernstiger nog is dat er een soort 'maffia-kapitalisme' is ontstaan, dat de samenleving aantast. Een pessimistische analyse van voormalig president Václav Havel.

Gepubliceerd op 28 oktober 2009 om 17:04
Praag gezien vanuit het park Letná. Foto : Zyphichore/Flickr

Twintig jaar na de Fluwelen Revolutie, waarmee het Tsjechische volk een einde maakte aan veertig jaar communisme, vertoont het gezicht van Václav Haveleen weemoedige glimlach. Wij ontmoeten hem in Café Louvre, in het centrum van Praag, terwijl de herfst de Tsjechische hoofdstad rood kleurt. Achter deze glimlach, die hij tijdens ons hele gesprek niet zal afleggen, gaat een zekere afmatting schuil: na een overgangsperiode van twintig jaar is er in Tsjechië, net als in de overige voormalige satellietstaten van de Sovjet-Unie, nog altijd geen sprake van een volwaardige democratie. Het postcommunisme heeft geleid tot een algemene demoralisatie waarbij veel agressiviteit naar boven kwam, zoals herhaaldelijk is gebleken uit het gedrag van de huidige president, Václav Klaus. Volgens Václav Havel is dit op alle terreinen merkbaar, van de politiek tot aan het dagelijks leven.

De nomenklatoera zegeviert

De voormalige Tsjechische president bekent dat hij in zijn land het gevoel heeft dat hij in een nachtmerrie vol leugenaars en ‘nieuwe rijken’ terecht is gekomen. Havel licht toe: "Na de val van het totalitaire regime brak er een overgangsfase aan in de landen van het voormalige Sovjetblok: het postcommunisme. In deze fase vonden er in rap tempo en op grote schaal privatiseringen plaats, waarbij de voormalige communistische nomenklatoera zowel de informatie als de contracten controleerde, hetgeen hen een centrale positie opleverde en tot de belangrijkste groep maakte binnen de nieuwe werkgeversklasse."

Nadat deze personen zichzelf verrijkt hadden en zich tot de hogere regionen van de democratische macht hadden opgewerkt, blonken zij vooral uit in het beperken van de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van politieke vergadering. Aangezien deze nieuwe klassen, die voortkwamen uit het voormalige werkgevers-bestuursapparaat, eraan gewend waren een dusdanige macht uit te oefenen dat de macht van anderen werd ingeperkt, combineren zij ook nu op nauwelijks verhulde wijze de economische macht, de politieke macht en de controle over de communicatiemiddelen. "Op die manier hebben zij het 'maffia-kapitalisme', zoals ik het noem, ingesteld", vervolgt Václav Havel.

Nieuwsbrief in het Nederlands

"De post-communistische depressie"

Van de landen die twintig jaar geleden het totalitarisme hebben afgeschaft, heeft geen enkel land de twee fenomenen kunnen voorkomen die kenmerkend zijn voor het postcommunisme, namelijk corruptie en demoralisatie enerzijds, en verlies van ethisch besef anderzijds. In de landen die gebukt gingen onder het communistische juk, is de bevolking ondergedompeld in een alom verbreide frustratie en apathie. Václav Havel noemt deze sfeer, die de samenleving verlamt, de "postcommunistische depressie". Havel, die zelf gevangen heeft gezeten, vergelijkt deze situatie met de psychose van een gevangene die wordt vrijgelaten en die "na jaren in een krappe cel en onder een ijzeren discipline te hebben geleefd, de gevangenis mag verlaten en dan de ongekende weelde van de vrijheid proeft."

De twee Europa's hebben nog steeds grote verschillen

Wij kunnen hieruit wel constateren dat er nog altijd grote verschillen bestaan tussen de twee Europa's die vroeger door de muur gescheiden waren. "Als iemand in Tsjechië nu beweert dat hij uit het Westen komt, dan krijgt hij daardoor een bepaald aureool. Als wij echter in het Westen vertellen dat we uit het Oosten komen, dan worden we argwanend bekeken. Je kunt er niet bepaald prestige aan ontlenen dat je uit het Oosten komt." De burgers uit de postcommunistische landen hebben over het algemeen conservatievere ideeën dan de inwoners van West-Europa. Ze zijn op hun hoede voor ideeën die herinneringen oproepen aan de communistische propaganda, zoals toegang tot onderwijs of toegang tot gezondheidszorg voor iedereen. Volgens de voormalige president is dat een reactie op het vorige regime: "De mensen leveren kritiek op iedere vorm van staatsregulering, omdat ze dat communistisch vinden. Wij hebben behoefte aan evenwicht en aan nieuwe perspectieven. En we hebben behoefte aan nieuwe generaties."

STRIJD TEGEN CORRUPTIE

Tsjechië toont geen daadkracht

In het kader van de 91e verjaardag van de totstandkoming van Tsjecho-Slowakije op 28 oktober 1918, legt het Tsjechische weekblad Respekt de vinger op het “cliëntelisme en de corruptie” die een “norm zijn geworden die iedereen zich eigen probeert te maken in plaats van te proberen zich ertegen te verzetten”. De illustratie bij het artikel slaat de spijker op zijn kop: een dikke Vrouwe Justitia die in badpak door de modder loopt en argeloos haar weegschaal en zwaard meesleept.

De zoveelste mislukking van het Parlement om de kansspelsector te hervormen is het blad een naald in het oog. Maar de Groenen, de enige partij die tegen corruptie strijdt, zal helaas geen zetels krijgen in het Parlement bij de verkiezingen die aankomend voorjaar zullen plaatsvinden. “De procureurs en de rechters zijn verwikkeld in smeergeldzaken” en de term “juridische maffia” is gemeengoed geworden. “Wat de politie betreft, haar capaciteit of wil om corruptie en misdaden door machthebbers te bestrijden is praktisch nihil”. Vandaag de dag is het geen “gebrek aan efficiënte methodes en ervaring” waardoor de strijd tegen corruptie kansloos is, maar een “gebrek aan wilskracht”.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp