Kies een taal
Twintig jaar geleden, net voor de val van de Berlijnse muur, werd mijn vader vermoord in een Bulgaars ziekenhuis waar experimenten op ouderen werden uitgevoerd. Bij wijze van rouwverwerking schreef ik de metafysische detectiveroman "Le vieil homme et les Loups", waarin een oude man wordt vermoord omdat hij de mensen om zich heen in wolven ziet veranderen. En een tekst, 'Bulgarie ma souffrance', een bespiegeling over de traditionele cultuur, met name religie. Volgens de non-profitorganisatie Transparency International is deze cultuur nog altijd sluimerend aanwezig binnen het vreemde "verval van de politieke integriteit" in Roemenië en Bulgarije. De politieke actualiteit met zijn diepe economische, sociale en politieke crisis doet me eraan terugdenken. Ik benadruk hier de Roemeense situatie omdat het land dezelfde ontwikkelingen doormaakt als zijn buurlanden, en waarbij de vraag rijst die men liever uit de weg gaat: bevinden wij ons aan de rand of in het centrum van Europa?
De overgang van het communisme naar de EU gebeurde zonder dat het oude staatsapparaat werd vervangen of zelfs maar behoorlijk werd vernieuwd. De lokale media probeert met genoegen te ontleden waarom Roemenië en Bulgarije de meest corrupte landen van Europa zijn. Tel bij de "corruptie op hoog niveau" van de leiders, die het oude communistische kader laat veranderen in een neokapitalistische oligarchie, de "dagelijkse corruptie" op: "persoonlijke relaties" en "smeergeld" zijn dagelijkse kost, net als het verkwanselen en achteroverdrukken van publieke middelen, enz.
De GRECO (Groep van Staten tegen Corruptie), onder bestuur van de Raad van Europa trekt al sinds 2002 aan de bel. Maar de OLAF, het antifraudebureau van de EU beschikt noch over de middelen, noch over voldoende competentie om de verschillende corruptiezaken in de lidstaten te kunnen aanpakken. Door de inefficiëntie van deze samenwerkings- en controleoperaties wordt Europa zelf in diskrediet gebracht. Brussel vermindert de subsidies voor Bulgaarse landbouwprojecten en transportinfrastructuur met 220 miljoen euro, en bevriest nog eens 600 miljoen in afwachting van anti-corruptiemaatregelen door de regering. Ook Roemenië wordt bekritiseerd door de EU, maar ondergaat geen sancties.
Angst, lafheid en compromitterend gedrag
Angst, lafheid en compromitterend gedrag onder het communistische regime van het echtpaar Ceaucescu, corruptie komt nu aan het licht door tragikomische schandalen, tegen een achtergrond van een complexe overgangssituatie waarin nationalisme, xenofobie en populisme hand in hand gaan met de opkomst van vakbonden, de ellendige situatie op het platteland en natuurlijk de onvermijdelijke "Romaproblematiek".
De Roma... zijn het echt dieven en schavuiten? Of zijn het Europese burgers bij uitstek? Ze zijn tenslotte zeer mobiel en reizen vrij rond. En zouden we ze niet alleen moeten beschermen volgens de rechten van de mens, maar ze ook op het politieke toneel kunnen laten verschijnen? Mooie tegenstelling: is de Roma een Roemeen? Een standaard Europeaan? Als hij al niet de universele mens is... Maar bevindt dat arme Roemenië zich dan aan de rand of in het centrum van Europa?
"Er moet geregeerd worden met het geweer", herhaalt Corneliu Vadim Tudor, die voorheen de lof zong van het echtpaar Ceaucescu maar sindsdien "de Goddelijke opdracht heeft gekregen om de natie te redden". Samen met de Bulgaar Volen Siderov vertegenwoordigt hij het grootste deel van de Europese groep "Identiteit, Traditie en Soevereiniteit", net na het Franse Front National. De rood-bruine groep die het ultranationalisme van extreem rechts koppelt aan het communistische heimwee naar een beschermende Staat heeft zowel de strijd aangebonden met de "politieke media" als de "geprivilegieerde minderheden" (Hongaren in Roemenië, Turken in Bulgarije).
Europese cultuur als tegengif tegen automatisering
"Een kafkaëske democratie", "een vreemde combinatie van het groteske en byzantinisme": Norman Manea, de joodse schrijver uit New York, heeft gelijk. Omdat we zoveel haast hebben om juridische en sociale oplossingen te vinden, vergeten we de culturele bronnen. Voor zover een herwaardering van religieuze tradities die zo kenmerkend is voor de Europese culturele diversiteit, nodig blijkt te zijn, zal de analyse hier stuiten op een factor waarvan het belang door het geseculariseerde Europa nog steeds onderschat wordt: de orthodoxe Kerk. Kerk en Staat zijn sterk verbonden: de Staat betaalt de geestelijken. Daarnaast heeft de Kerk een sterke band met de politieke klasse die zich schikt naar de orthodoxie waar het volk zo van houdt. De Kerk geeft toe samen te hebben gewerkt met de Securitate en heeft nog steeds een flinke vinger in de pap bij het staatsapparaat. Een spiritueel leven dat gericht is op de bewustwording van de burger en de publieke integriteit is dus nog lang niet in zicht...
Bestaat er zoiets als een Europese cultuur? Ik vind van wel. De Europese cultuur is het enige tegengif tegen de automatisering van onze soort. Onze cultuur heeft tenslotte aangetoond dat wij in staat zijn tot zelfreflectie over onze moeilijkheden en gruwelijkheden, en draagt bij aan onze polyfone, evolutieve en vernieuwende identiteit. Van de Atlantische Oceaan tot de Zwarte Zee, van Ovidius tot Ceaucescu, en van de Securitate tot Nobelprijswinnares Herta Müller.
Presidentsverkiezingen
Een keus tussen heden en verleden
Op 6 december zullen de Roemenen naar de stembus gaan voor de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. De huidige president, Traian Băsescu (liberaal-democratische partij) staat tegenover de sociaal-democraat Mircea Geoană. “Steeds als we bij een verkiezing voor onze toekomst kiezen, hopen we dat het onze laatste strijd zal zijn”, aldus de schrijver Mircea Cărtărescu in de Roemeense krant Evenimentul Zilei. “Maar helaas, het verleden keert steeds weer terug en neemt wraak. Het is een vloek die op de Roemeense maatschappij rust, een maatschappij die nog steeds de lidtekens draagt van tientallen jaren totalitarisme”. “Wat willen we nou eigenlijk?” vraagt hij zich af. “Een toekomst met Băsescu of terug naar het verleden met Geoană”, wiens partij Ion Iliescu als erevoorzitter heeft. Iliescu was de eerste secretaris van de communistische partij onder Ceausescu. “Toen Traian Băsescu aan de macht kwam in 2004, werd de weg geëffend voor drie dingen: hervorming van justitie, de openbaar making van de dossiers van de geheime dienst Securitate, en de veroordeling van het communisme. Met een verwoestende werking op de politiek-economische klasse die bestaat uit corrupte zakenmannenen leden van de nomenklatura”. Als Geoană de 6 december als winnaar uit de stembus komt "zal het land terugzinken in het verleden en zal het gaan lijken op een Zui-dAmerikaanse staat, zijn instellingen zullen de financiële belangen waarborgen van een politiek-economische en media-elite”, waarschuwt de schrijver. "Zo’n Roemenië wil ik niet”.
