Voor een vrij verkeer van godsdiensten

Rusland, San Marino en Cyprus van zich spreken.Daar wordt de zaak behandeld over de vraag of dekruisbeelden in Italiaanse klaslokalen dienen te worden verwijderd, aangezien ze indruisen tegen de plicht van het land om in religieus opzicht neutraal te blijven. Deze landen, die in eigen land vergelijkbare taferelen vrezen, kiezen partij voor het aangeklaagde Italië. Ze worden tijdens het proces vertegenwoordigd door Joseph Weiler, een prominente Europese jurist en praktiserend Jood.

Zo rijk en tegenstrijdig is tegenwoordig de situatie op het gebied van de levensbeschouwing in Europa: godsdiensten beconcurreren elkaar niet alleen, maar schieten elkaar zelfs te hulp: joden in de kwestie van het symbool van het christelijke geloof, orthodoxen uit Bulgarije in het katholieke Italië. De globalisering en de open grenzen zorgen voor een mengelmoes aan gelovigen, andersgelovigen en ongelovigen en dat leidt tot de nodige conflicten. De niet aflatende strijd van heel Europa tegen alles wat moslim is, waarbijGeert Wilders als vijand van de islam onlangs weer duidelijk in beeld kwam, is weliswaar de meest dramatische uiting van de strijd om een nieuw wereldbeeld, maar de achterliggende kwesties gaan nog veel verder: wat is de juiste verhouding tussen godsdienst en staat in het Europa van de 21e eeuw?

Een religieus analafabetisme

Uiteraard is het islamdebat geen pure religieuze discussie. De antimoslimbeweging is in het huidige Europa de voornaamste vorm geworden waarin de vrees voor vreemdelingen tot uitdrukking komt, een schijnbaar keurig, schijnbaar onbevooroordeeld, want tegen fanatisme en 'de duistere middeleeuwen’ gericht, racisme.

Toch vormt religie de kern van de controverse. En Europeanen blijken anno 2010 niet zo best toegerust om met een religieuze uitdaging om te gaan. Europa is als regio in de wereld het verst verwijderd geraakt van het geloof en uitgegroeid tot een kille zone van secularisering op deze aardbol, die voor de rest welhaast overloopt van vrome hartstocht. Het christendom, in historisch opzicht de godsdienst van Europa, is een buitenbeentje geworden. De voorbeelden van Europa’s afwijzende houding variëren van de luchtvaartmaatschappij British Airways, die een stewardess ontsloeg omdat ze haar kruisje niet wilde afdoen, tot aan de (mislukte) EU-grondwet, waarin een vermelding van God kansloos was. Je zou van een religieus analfabetisme kunnen spreken, van het onvermogen om godsdienst te erkennen als legitieme kracht van de huidige tijd. Tegen deze achtergrond dient de angst te worden gezien die de islam in Europa veroorzaakt – een dubbele angst, omdat de islam vreemd is en omdat het een godsdienst is die met een intensiteit wordt beleden die we in Europa zo niet meer kennen.

Van alle denkbare arrangementen tussen hemel en aarde schijnt ineens het meest vijandige godsdienstbeleid het beste te zijn: het laïcisme, zoals dat in Frankrijk wordt toegepast. Op die manier kun je met een gerust geweten de islamitische hoofddoek op school verbieden, maar dan moeten de kruisbeelden natuurlijk ook wijken. Gelijke rechten voor iedereen en dat betekent in dit geval: gelijke monniken, gelijke kappen.

Religieuze reuk- en smakeloosheid van Europa

Toch is dat een verkeerde weg. Het doel kan toch alleen maar verscheidenheid in Europa zijn en niet de religieuze reuk- en smakeloosheid van Europa. Net zo min als op het gebied van de economie en technologie heeft het Westen nog langer een monopolie op het juiste beleid met betrekking tot de levensbeschouwing. Het Westen kan dus niet zomaar voor de gehele mensheid bindend verklaren dat de lieve Heer dood is of in elk geval erg oud is geworden en om die reden beslist buiten aardse zaken dient te worden gehouden.

In het oude Europa is het laïcisme inmiddels uitgegroeid tot staatsfilosofie. Zo heb je de Duitse verhouding tussen kerk en staat, die vrij soepel verloopt. Of neem de Britse welwillende onverschilligheid in belijdeniskwesties (als de politieagent, die tot de religieuze Sikh-gemeenschap behoort, nu toch een tulband wil dragen, so what?), terwijl men daar vreemd genoeg tegelijkertijd een staatskerk heeft met de koningin aan het hoofd. Of bijvoorbeeld Italië, waar geloofskwesties nog altijd worden behandeld in de lange schaduwen van het Vaticaan, wat overigens een verbazingwekkende culturele gelatenheid tot gevolg heeft: als je gewend bent priesters in soutane en nonnen in habijten te zien rondlopen, erger je je ook niet zo snel aan een hoofddoek.

Godsdienst, een kracht van verzet tegen aanpassingsdruk

In deze modellen liggen de middelen besloten voor een ontspannen en liberale wijze van leven, die Europa nodig heeft voor zijn pluralistische toekomst op het gebied van godsdienst. Moslimvrouwen die een hoofddoek dragen en daarom in Frankrijk niet naar een openbare school mogen, vinden onderdak bij katholieke particuliere scholen, waar op godsdienst gebaseerde kledingvoorschriften geen probleem zijn. Dat is de tegenbeweging ten opzichte van het laïcisme: gelovigen en andersgelovigen bundelen hun krachten tegen de vijandigheid ten opzichte van religie. Dat betekent echter ook het afscheid van het christelijke Avondland, dat menig conservatief nog steeds aanhangt.

Het feit dat de bevolking van Turkije in meerderheid moslim is kan op zich geen reden zijn om het land de toetreding tot de EU te weigeren, maar het feit dat het land een staatsideologische of religieuze monocultuur heeft wel. Als je in een land geen kerk kunt bouwen zonder daarbij te worden gedwarsboomd, handelt dat land in strijd met de Europese regels. Hetzelfde geldt echter voor landen waar minaretten worden verboden.

Inderdaad, godsdiensten zijn gevaarlijk en uit hun naam is er al massaal bloed vergoten. Maar godsdienst kan ook een kracht van verzet zijn, tegen de aanspraak op de macht en de druk om je aan te passen van staat of samenleving. In moslimlanden wordt met een beroep op de islam rechtvaardigheid geëist, tegen dictatoriale regimes zoals in Egypte. Verstandige beleidsmakers weten dat gelovigen een uitdaging presenteren die goed is voor de politiek en dat is nu juist het argument voor de aanwezigheid van religie in het openbare leven. Elk kruis op de toren van een kerk in een Europese stad herinnert ons aan het feit dat de bestaande verhoudingen niet de enig denkbare realiteit zijn. Dat kan trouwens ook een halve maan op een moskee zijn.

Proposition

Het Suikerfeest moet een erkende feestdag worden

In het kader van de ramadan, pleiten Selahattin en Bahattin Koçak, twee Vlaamse denkers van Turkse komaf,in De Morgen voor een erkende feestdag voor het Suikerfeest. “Eigenlijk is de beste oplossing dat het een vrije dag wordt voor iedereen, want na integratie komt acceptatie”, schrijven zij. “Het gelijkheidsbeest knaagt in ons, want qua symboliek lijkt het einde van de ramadan op het kerstfeest. Maar net zoals ik vroeger Sinterklaas een racist vond omdat hij wel bij Frankie langskwam en nooit bij ons, vinden we dat de acceptatie van de islam niet louter van de goodwill van buur en werkgever mag afhangen”, die de ramadan accepteert “voor zover het vasten het dagelijkse werkritme niet verstoort”. “Immers, de tijd van enkel kennismaking en uitleg over elkaars cultuur en religie is voorbijgestreefd. Inbedding van de aanwezigheid van de islam is de uitdaging om samen vooruit te gaan”.