Kies een taal
Zo'n zeven miljoen euro uit het Europees Sociaal Fonds (ESF) werd door een handvol multinationals in Polen aangewend om er hun eigen medewerkers mee bij te scholen. Geld dat eigenlijk bestemd was voor kleine en middelgrote ondernemingen. Niet voor mensen die al aan de slag zijn, zeker niet voor managers. Eerder moest het dienen om vooral lager geschoolde en langdurig werklozen op de arbeidsmarkt te krijgen.
De Nederlandse krant Trouw, die het nieuws van fout gebruikt Europees gelddit weekend uitbracht, citeert enkele grote namen: ING, Unilever, Philips en BGZ, de Poolse dochter van Rabobank. Het misbruik neemt soms nog gekkere vormen aan. ”Iedereen heeft de eurotekens in de ogen staan”, citeert de krant Grzegorz Gorzelak van het Centrum voor Europese lokale studies in Warschau. “We organiseren onzinnige scholingen. Geld wordt uitgegeven aan albums, visitekaartjes, cd-hoesjes, bekers, speelgoedjes, chocolaatjes en memory sticks”.
€1,6 miljoen voor een sigarettenfabriek
Berichten over misbruik van Europese fondsen zijn niet nieuw. Twee jaar geleden nog pakte de krant Financial Times in samenwerking met het Bureau of Investigative Journalism uit met een onderzoekwaaruit bleek dat de Europese programma's voor ontwikkeling van achtergestelde regio's in Europa verworden zijn “tot een ondoorzichtige bureaucratie”.
Fraude en misbruik worden, als ze al worden opgespoord, zelden bestraft. De krant citeerde toen ook al multinationals zoals IBM, Fiat en H&M. Het bedrijf British American Tobacco streek 1,6 miljoen euro steun op voor de bouw van een sigarettenfabriek. Volgens de Italiaanse politie komt er jaarlijks zo'n 1,2 miljard Europees geld bij de maffia terecht. “Misbruik is er niet alleen met geld van de drie grote Europese structuurfondsen, bestemd voor regionale ontwikkeling, tewerkstelling en sociale cohesie”, zegt Europarlementslid Bart Staes (Groen), lid van de commissie begrotingscontrole “Ook met de landbouwsubsidies loopt het geregeld mis”. In Italië en Spanje ontdekte de Rekenkamer vorig jaar grote percelen “blijvend grasland” waarvoor subsidies werden opgestreken, maar waar in werkelijkheid bos of andere “niet-subsidiabele elementen” op stonden. Creatiever was de Nederlandse luchtvaartmaatschappij KLM. Die liet de catering aan boord van haar vliegtuigen voor 600.000 euro subsidiëren onder de noemer “export van landbouwproducten”.
Naming & shaming botst op juridische bezwaren
“Het gaat niet altijd om fraude”, zegt Staes, ‘“Was het in Antwerpen bijvoorbeeld echt zinvol om geld van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling aan te wenden voor de heraanleg van de straten rond het Stadspark?” De commissie begrotingscontrole voert al zo'n zeven jaar strijd om de transparantie van en controle over de Europese middelen te vergroten. Hét probleem is dat de Europese instanties zelf niet bij machte zijn om de correcte besteding van de vele miljarden te controleren. In de meerjarenbegroting 2007-2013 ging het voor de drie structuurfondsen alleen om een bedrag van 347 miljard euro, of zo'n derde van de totale EU-begroting. Met de landbouwsubsidies erbij spreken we al gauw over driekwart van dat budget. Het zijn de lidstaten die dat geld moeten beheren en het gebruiken als een aanvulling op hun eigen investeringen. Daarin beschikken ze over verregaande autonomie.
Staes: “Nationale en regionale administraties zijn die fondsen door de jaren heen niet meer als Europees geld gaan beschouwen, maar als een verworven potje. Gevolg is dat het toezicht eerder mager is. De Europese Rekenkamer berekende dat in 70 procent van de fouten die ze via hun controles ontdekt hebben, de lidstaten perfect hadden kunnen weten dat het geld niet 100 procent correct werd ingezet.”
In 2010 nam het Europees Parlement een resolutie aan waarin werd gepleit voor een politiek van naming & shaming, maar zo'n beleid botste vroeger ook al op juridische bezwaren. Gedupeerden kunnen gemakkelijk verhaal halen bij het Europees Hof van Justitie, dat streng toekijkt op de privacy. Eind vorig jaar hebben de Europese commissarissen van sociaal beleid, regionaal beleid en landbouw beloofd dat ze begin dit jaar een gezamenlijk initiatief zullen nemen om die bezwaren weg te werken.
Kwart van de Europeanen in armoede
De commissie begrotingscontrole heeft inmiddels zelf het idee geopperd om de ministers van Financiën van de lidstaten te responsabiliseren. “Zij zouden de aanwending van Europees geld in hun land moeten attesteren”, zegt Staes. “Als er dan iets fout loopt, kan Europa hen op het matje roepen, geld terugvorderen en desnoods een boete opleggen als blijkt dat ze de Commissie hebben voorgelogen”.
Tot nu toe hebben slechts vier lidstaten zich volop achter dat voorstel geschaard. Zweden, Denemarken, het Verenigd Koninkrijk en Nederland. “Niet toevallig landen waar veel euroscepsis in de lucht hangt”, nuanceert Staes. Europa ligt onder vuur en daarbij is alle munitie goed. Zeker naarmate het moment nadert dat de Europese leiders, na de mislukte top eind november, knopen moeten doorhakken over de meerjarenbegroting 2013-2020.
De crisis kan er overigens toe leiden dat nog meer lidstaten Europa als melkkoe gaan beschouwen. Staes: “De verleiding kan groter worden om naar Europese potjes te grijpen”. Inmiddels slaat de crisis verder sneller gaten dan Europese structuurfondsen ze maar kunnen dichten. Vorige maand berekende Eurostat dat bijna een kwart van de 500 miljoen zielen tellende Europese bevolking in 2011 op of onder de armoededrempel leeft. “Meer dan 27 procent van de kinderen is bedreigd met armoede of sociale uitsluiting in de EU”, zei de Hongaarse Europese commissaris voor Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Inclusie, Laszlo Andor.
Polen
Misbruik door multinationals
De Europees Commissaris voor Werkgelegenheid en Sociale zaken, László Andor, zal de Poolse autoriteiten om opheldering vragen over de besteding van geld uit het Europees Sociaal Fonds (ESF), meldt Trouw. Op 5 januari onthulde het dagblad dat bepaalde multinationals in Polen fondsen hadden gebruikt die eigenlijk bedoeld waren voor het stimuleren van werkgelegenheid in het MKB en in arme regio's.
Van de ongeveer 300 miljoen euro subsidie die tot nu toe is uitbetaald, ging minstens de helft naar scholingen voor beursgenoteerde bedrijven en multinationals. [...] Naast ING, Unilever en Philips lieten bijvoorbeeld ook Mercedes Benz, BMW, Renault, Heinz, EDF, Nestlé, Deutsche Bank en Pepsi Cola hun management bijscholen. [...] Het Europees Sociaal Fonds (ESF) over 2007-2013 heeft 75 miljard euro met als doel 'de werkgelegenheid binnen de EU te bevorderen'. [...] Polen is de grootste ontvanger. In totaal mag het land 10 miljard euro aan ESF-subsidie verdelen.
De krant citeert Roman Stolarski, directeur van een trainingsbureau in Warschau:
Toen het programma begon in 2005 kwam er drie keer zoveel geld uit Brussel dan de Poolse scholingsmarkt in staat was te absorberen. Het geld moet worden uitgegeven. Dat gaat makkelijker met grote projecten dan met kleine. Als je een groot bedrijf traint, heb je in één klap veel deelnemers. De administratieve rompslomp is hetzelfde als bij een klein project.
