Kies een taal
Hoe moet het nu verder? In Frankrijk staan scholen in brand, in Stuttgart wordt heftig geprotesteerd tegen de bouw van een station en in Napels zijn rellen ontstaan als gevolg van de afvalproblemen. En nu dreigen er ook nog rellen om het transport van radioactief afval. Het ontbreekt er nog maar aan dat de coole Britten de barricades op gaan om te demonstreren tegen de bezuinigingsmaatregelen of dat de Grieken hun fetakaasfabrieken in brand steken. Loopt de democratie op haar einde, zoals er onder commentatoren al wel wordt gefluisterd? Moet er niet gewoon eens hardop BASTA kunnen worden gezegd als het gaat om ‘grote projecten die met groei verbonden zijn’? Of nog duidelijker: zouden we niet eens iets kunnen opsteken van het Chinese model, dat mijn vriend, toekomstonderzoeker John Naisbitt, in zijn boek 'Megatrends Asia' listig aanduidde als 'verticale democratie'?
Wij zijn geneigd om snel te vergeten. In mijn jeugd, in de wilde jaren 70 van de vorige eeuw, ging het er in Europa nog heel anders aan toe. Tijdens de militaire dictaturen van Griekenland, Portugal en Spanje waren demonstraties levensgevaarlijk. Bij demonstraties tegen de atoombom in Frankrijk vielen zelfs doden. In Berlijn, Frankfurt en Hamburg sneuvelde elke week een groot aantal ramen. In vele opzichten was de samenleving veel sterker verdeeld dan tegenwoordig. In mijn eigen stad Frankfurt leefden destijds 8000 daklozen: op elke hoek van de straat lag er wel een. Wie de ‚Duitse herfst‘ heeft meegemaakt, weet in wat voor consensuscultuur we tegenwoordig eigenlijk leven.
De politieke cultuur trekt uiteindelijk lessen uit conflicten. De ervaring van mijn - rebelse - generatie zal ook dit keer weer worden bevestigd. In de jaren 80 van de vorige eeuw groeide het groene kabaal uit tot het groene burgerdom. Uit de militante vrouwenbeweging ontstond een nieuwe manier van communiceren tussen man en vrouw. Toen de Muur viel, waren veel mensen in het Westen bang dat onze nieuwe, verbazingwekkend burgerlijke, tolerante samenleving het slachtoffer zou worden van een ruw soort revisionisme. In plaats daarvan ontdekten de Duitsers, naast veel problemen, een nieuw soort ongedwongenheid.
Het Zwitserse voorbeeld
De geschiedenis herhaalt zich niet, maar in de beste gevallen valt ze soms te rijmen, schreef Mark Twain al. Wie een maatschappelijke consensus beëindigt en tegelijkertijd ook het besluit terugdraait om uit kernenergie te stappen, hoeft echt niet verbaasd te staan kijken als daardoor oude wonden worden opengehaald. In dat geval verschuift de politieke meerderheid namelijk: een teken dat democratie werkt. De Duitse samenleving wordt niet ondergraven door woedende grijze burgers, zoals de eeuwige fans van de Duitse cultuurpessimist Oswald Spengler, schrijver van ‘De ondergang van het Avondland’, beweren. In Stuttgart is de democratie in de praktijk simpelweg verkeerd gelopen. De elite van het oude model Duitsland mat zich daar de arrogante toon van de jaren 60 weer aan, en noemde de mensen die bezwaar maakten meteen openlijk profiteurs en werkschuw.
Wie wil weten hoe de democratie van de toekomst eruit ziet, kan het beste naar Zwitserland kijken. Daar duurt het weliswaar iets langer voordat er besluiten worden genomen en soms komt het volk op democratische basis tot een nogal, nou ja, lastig besluit. Maar dat kan worden herroepen. In Zwitserland wordt aan de langste tunnel ter wereld gebouwd, in consensus met de bevolking, met een tevoren overeengekomen doel. Deze tunnel werd twaalf jaar geleden gepland. Hij is geen cent duurder geworden dan volgens plan begroot. Dat is ware burgerdemocratie in de praktijk. Daar is betrouwbaarheid, geduld en nederigheid voor nodig, en dat leren we blijkbaar alleen als we pijn lijden.
