Kies een taal
Ieder maatschappelijk fenomeen - en revoluties zijn maatschappelijke fenomenen - is het resultaat van een opeenstapeling van factoren, waarvan de reikwijdte bepaalt op welke manier dit fenomeen zich zal manifesteren. Daarom denk ik dat samenzweringstheorieën in dergelijke gevallen niet opgaan.
De loop van allerlei gebeurtenissen kan worden veranderd door een persoon of een groep personen, maar een historische gebeurtenis ontstaat wanneer miljoenen mensen met elkaar miljoenen feiten en gebeurtenissen teweegbrengen, die op een gegeven moment samenvloeien in wat wij de ´historische gebeurtenis´ noemen.
Bovengrens maatschappelijke ontwikkeling
Wat wij aanduiden met ´Arabische lente´ - hetzelfde proces waaronder ook de gebeurtenissen in Turkije vallen - kan alleen juist worden geïnterpreteerd als wij rekening houden met deze context. Niemand stuurt deze gebeurtenissen van buitenaf. Het gaat niet om een oorlog van een persoon tegen de demonstranten. Wij zijn simpelweg getuige van een evolutie van het profiel, de mentaliteit en de psychologie van de individuen in deze landen.
Als het om de thematiek van evolutie van de menselijke samenleving gaat, dan is Francis Fukuyama een belangrijke auteur. In zijn boek Het einde van de geschiedenis en de laatste mens beroept hij zich op de filosofie van Hegel en schetst hij een bijzonder model voor de ontwikkeling van de samenleving. [[De mensheid zal de bovengrens van zijn maatschappelijke ontwikkeling bereiken als de democratische aspiraties zijn bevredigd]], stelt Fukuyama. Op dat moment bereikt de mensheid ´het einde van de geschiedenis´. Dit betekent dat de liberale democratie - in tegenstelling tot andere vormen van organisatie en politiek bestuur - in een stadium belandt waarin zij zich niet verder ontwikkelt vanwege interne tegenstrijdigheden die haar functioneren in gevaar brengen.
Parallel met het Roemenië van 1989
Vanuit dit oogpunt kunnen wij zeggen dat er in Turkije een nieuwe generatie opstaat van jongeren die een heel andere denk- en levenswijze hebben dan hun ouders en grootouders. En daarin lijkt deze generatie op het Roemenië van eind 1989. Terwijl jongeren toen de straat opgingen om het einde van het communisme te eisen, verschenen hun ouders op televisie, waar ze – vanaf hun werkplek in de fabriek - eeuwige trouw zworen aan toenmalig president Nicolae Ceauşescu en het communisme, en zich als goede proletariërs verontwaardigd toonden over de demonstraties.
De huidige Turkse jongeren zijn opgegroeid in het internettijdperk. Ze spreken Engels, ze willen alcohol kunnen drinken als ze daar behoefte aan hebben - zowel overdag als ´s nachts - en ze willen de vrijheid hebben om hun geliefden op straat te omhelzen. Het is natuurlijk niet zo dat zij hun geloof afzweren of zich van hun religieuze gemeenschap afkeren, maar het is wel duidelijk dat zij deze beperkingen ervaren als een inbreuk op hun privacy en hun persoonlijke vrijheid.
Brug tussen het Westen en het Oosten
Hier valt een parallel te trekken met de huidige geopolitieke en geo-economische situatie van het land. Turkije is al heel lang lid van de NAVO en vertoont een positieve economische groei, evenals een constante stijging van de levensstandaard. En omdat Turkije een brug vormt tussen het Westen en het Oosten, hebben de Verenigde Staten het land altijd bijzondere aandacht gegeven. Nu zien we dat jongeren ondanks deze stijging van de levensstandaard toch de straat opgaan om te demonstreren. Daarbij is duidelijk dat zij niet om brood, maar om vrijheid roepen. [[Niet de armoede drijft hen de straat op, maar het gevoel dat zij in een land leven waar het politieke bewind zich afwendt van hun idealen.]] Het beeld van een westers geklede docente van de universiteit van Istanboel die hard wordt aangepakt door de politie, is een symbool van deze demonstraties.
Moslimwereld heeft religieuze revolutie nodig
Na een lange periode van militaire regimes is er onder Erdoğan weliswaar sprake van een burgerbewind, maar de wijze waarop het land wordt bestuurd, vertoont een paradox. Het is nu juist een civiel politiek regime dat de stabiliteit en het evenwicht die de vroegere militaire dictaturen hadden gebracht, in gevaar brengt. Iedere keer als er in dergelijke landen verkiezingen worden gehouden, worden deze gewonnen door een fundamentalistische religieuze partij, die een terugkeer naar de oude tradities belooft. Dat is wat er in Egypte is gebeurd en wat waarschijnlijk ook in Syrië of elders zal gebeuren. Dit zegt veel over de kolossale afstand die Turkije nog van onze westerse wereld scheidt.
Om deze enorme tegenstrijdigheid op te lossen heeft de moslimwereld eigenlijk een religieuze revolutie nodig - net als de Protestantse Reformatie onder leiding van Maarten Luther - die een evenwicht kan instellen tussen het islamitische geloof en het typisch menselijke streven naar beschaving en stabiliteit. Turkije hoeft niet helemaal opnieuw te beginnen. Het heeft een traditie, als wij kijken naar de geschiedenis en als wij terugdenken aan Kemal Atatürk, aan het begin van de twintigste eeuw.
Turkije kan beschavingsfactor vormen
Europa en de Verenigde Staten kunnen behulpzaam zijn in het vinden van een oplossing die sociale vrede brengt, teneinde de stabiliteit van het land te handhaven. Wat de conformiteit met de normen van de democratie betreft, hebben wij te maken met een grijs gebied: het is noch democratisch, noch antidemocratisch. Turkije kan weleens een groot potentieel hebben om op de middellange termijn uit te groeien tot een mogendheid van formaat, die als lid van de NAVO en binnen de EU een echte beschavingsfactor kan vormen met zijn grens naar het zo problematische Midden-Oosten.
Economische vrijheid brengt politieke vrijheid met zich mee. In Turkije zijn de signalen van ´het einde van de geschiedenis´ - zoals Hegel en Fukuyama het zich voorstelden - dichterbij dan in andere moslimlanden. Met ´dichterbij´ bedoel ik niet een of twee jaar, maar misschien een paar generaties. Maar wat betekent dit op de schaal van de geschiedenis en van het geduld waarvan de tijd tegenover ons blijk geeft? Het is echter wel van essentieel belang dat het land tot die tijd stabiel blijft.
