Javier Solana bezoekt een gebied in de Gazastrook dat getroffen is door Israëlische aanvallen, februari 2009. (AFP)

Javier Solana en de zogenaamde diplomatie

De Hoge Vertegenwoordiger van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid zal dit najaar zijn ambt neerleggen. Het is moeilijk de balans op te maken over zijn functioneren. Zijn functie, in grote mate afhankelijk van de welwillendheid van de EU-lidstaten, sloot aan bij de man die zijn beperkte bevoegdheden vaak maskeerde door wollig taalgebruik, aldus Jacek Pawlicki in de Poolse krant Gazeta Wyborcza.

Gepubliceerd op 16 juli 2009 om 06:48
Javier Solana bezoekt een gebied in de Gazastrook dat getroffen is door Israëlische aanvallen, februari 2009. (AFP)

Ik herinner mij een persconferentie na afloop van een EU-top. Het was al ver na middernacht en Javier Solana zat naast Angela Merkel te dommelen. Toen zij hem de microfoon aanreikte, wist hij niet meteen wat er aan de hand was en herstelde hij zich met een paar willekeurige opmerkingen. Uiteindelijk heeft hij besloten dat het genoeg is geweest.

"Het is mijn tijd. Tien jaar is meer dan genoeg," verklaarde hij enkele dagen geleden tegen de Spaanse krant ABC. Hij bevestigde dat hij geen nieuwe termijn ambieerde. Officieel stapt hij pas in oktober op, maar iedereen vraagt zich nu al af wie de nieuwe Solana wordt.

Voor diplomaten, journalisten en analisten die gespecialiseerd zijn op het vlak van de Unie, is Solana meer dan alleen een Spanjaard, een voormalig minister van Buitenlandse Zaken, en vervolgens secretaris-generaal van de NAVO en coördinator van het buitenlandse beleid van de Unie. Solana is de verpersoonlijking geworden van het ambt van een zogenaamde leider van een zogenaamde diplomatie.

"Zogenaamd", want als het om het buitenlandse beleid gaat, is er op veel punten nog steeds sprake van "zogenaamd". De zogenaamde ambassades, de zogenaamde eenheid, de zogenaamde doortastendheid. De échte diplomatie wordt gevoerd door de regeringen van de EU-lidstaten, die angstvallig vasthouden aan hun soevereiniteit op dit gebied.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Solana wist op behendige wijze zijn weg te vinden in deze wereld van de zogenaamde diplomatie en heeft er een heel persoonlijk stempel op gedrukt. Hij groeide uit tot het gezicht en het gehoor van de Unie, en onderhandelde zelfs namens de EU, zoals we hebben gezien met het nucleaire programma van Iran. Hij was een onvermoeibare afgezant. Van de tien jaar dat hij in dienst was, moet hij er bijna twee in het vliegtuig hebben doorgebracht. Hij bluste branden van de Balkan tot aan het Midden-Oosten en hield de hoop levend dat Europa een rol van betekenis zou spelen in instabiele regio's over de hele wereld.

Als hij namens de EU sprak, moest hij zich zien te redden met een zeer beperkt mandaat. Hij kon maar weinig doen of beloven. Hij had weliswaar een grote organisatie achter zich staan, maar die was verdeeld en verschool zich - als het op het buitenlandse beleid aankwam - achter Amerika. Bovendien voelde Solana de hete adem in zijn nek van de grote Europese mogendheden, zoals Frankrijk, Duitsland of Groot-Brittannië, die niet op concurrentie van Brussel zaten te wachten.

Daarom herinneren wij ons Solana als een joviale diplomaat die intentieverklaringen aflegt, vragen weet te omzeilen en nietszeggende diplomatieke boodschappen verkondigt. Het is dan ook niet verrassend dat het de Franse president Sarkozy - en niet Solana - was, die in 2008 de vredesonderhandelingen tussen Georgië en Rusland tot een goed einde wist te brengen.

Dat Solana zwak was, lag niet aan hemzelf, maar was inherent aan zijn functie van Hoge Vertegenwoordiger voor het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. Alleen al deze lange, omslachtige titel wekte gaapneigingen op bij zijn buitenlandse gesprekspartners. De Unie heeft de Solana gehad die zij wilde. En ik denk dat hij er al met al in geslaagd is boven de bescheiden ambities van de Unie uit te stijgen.

Het maakt niet veel uit wie de nieuwe Solana wordt: of dat nu Carl Bildt is, de Zweedse minister van Buitenlandse Zaken, of Jaap de Hoop Scheffer, die binnenkort afzwaait als hoogste NAVO-baas, of nog iemand anders; Solana's opvolger zal in ieder geval meer macht hebben, althans in theorie. Na de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon zal de vertegenwoordiger voor het buitenlandse beleid van de EU daarnaast ook vice-voorzitter van de Commissie zijn. Dan zal het probleem van de elkaar overlappende bevoegdheden van de Europese Commissie en de Europese Raad, waarvan Solana secretaris-generaal is, opgelost zijn.

De nieuwe Solana krijgt de beschikking over een netwerk van ambassades, die nu "vertegenwoordigingen van de Europese Commissie" worden genoemd, en over een paar honderd diplomaten. Het enige probleem is dat de lidstaten nog altijd niet bereid zijn om een echt gemeenschappelijk buitenlands beleid tot stand te brengen en om hun bevoegdheden af te staan aan de leider van de Europese diplomatie.

De nieuwe Solana zal dus moeten blijven doen alsof hij meer betekent en meer kan doen dan in werkelijkheid het geval is. Of hij moet zijn ellebogen gaan gebruiken, waarbij hij het risico loopt dat hij met Parijs, Londen of Berlijn in conflict komt.

BALANS

Solana: twee tegenovergestelde meningen

Als we op twee recente Europese krantenartikelen afgaan, lijkt Solana niemand koud te laten. Voor Leonoor Kuijk, correspondent in Brussel voor Trouw, is het afscheid van Javier Solana een verlies : “Zijn besluit wordt in Brussel betreurd. Want als het Vedrdag van Lissabon in werking treedt, zal de functie die hij bekleedt aanmerkelijk worden opgetuigd. De Europese Unie kan dan eindelijk de rest van de wereld tegemoet treden met een zwaargewicht met grote befvoegdheden. Als er iemand geschikt lijkt voor die nieuwe functie is het wel Solana”.

Volgens Kuijk was Solana, die “altijd optimistisch” blijft en “nooit vermoeid of blasé oogt”, een baken in de internationale politiek: “Hij maakte de nieuwe functie onder de Europese politici geloofwaardig en hij werd vertrouwd door staatshoofden in en buiten de Europese Unie. […] Het bekende grapje van de Amerikaanse diplomaat Henry Kissinger uit de jaren zeventig dat hij niet wist wie hij moest bellen als hij wilde overleggen met Europa, is zijn eigen leven gaan leiden. Maar dat was vóór Solana, die voor veel ministers en staatshoofden een ijkpunt werd”.

De Brusselse correspondent voor de Guardian, David Cronin, heeft echter minder lof voor Solana. Hij herinnert zich vooral Solana’s “mateloze talent om mensen medelijden met hem te laten hebben”. Hij vreest dat “zijn maag niet opgewassen zal zijn” tegen de "orgie van schouderklopjes” waarmee zijn afscheid ongetwijfeld gepaard zal gaan. Solana heeft “op briljante wijze zijn ware aard als oorlogsfanaat gecamoufleerd”, aldus Cronin. Als secretaris-generaal van de NAVO had Solana de ideologische weg vrij gemaakt voor de Amerikaanse aanval op Irak door in 1999 de bombardering van Servië zonder VN-mandaat toe te laten. Het feit dat hij voorzitter was van het Europese Defensie Agentschap, en beschermheer van de denktank Security and Defense Agenda die gesteund wordt door de wapenindustrie, heeft bijgedragen tot een klimaat waarin regeringen onder druk worden gezet “om hun defensiebegroting te verhogen terwijl op gezondheidszorg en onderwijs hevig gekort wordt”. Cronin vraagt zich af hoe je in het Spaans zegt: “die zijn we gelukkig kwijt”.

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp