Kies een taal
Na een jaar bij de protesten tegen de bezuinigingen in Athene te hebben doorgebracht met dezelfde oude garde van anarchisten en vakbondsactivisten, ben ik eindelijk een Griek tegengekomen die wel eens model zou kunnen staan voor de economische crisis.
Dimitra is een 62-jarige grootmoeder, die in een ooit chique, maar nu vervallen buurt in het centrum van Athene woont, nabij het Overwinningsplein. Zij bestiert een kleine winkel, die niet alleen in haar levensonderhoud voorziet, maar ook in dat van haar werkloze dochter en twee kleinkinderen. De winkel staat op het punt ten onder te gaan. Ze heeft altijd haar belastingen betaald, zelfs toen haar belastingontduikende vrienden haar beschimpten, en nooit meer uitgegeven dan ze kon missen.
Maar de bezuinigingsmaatregelen hebben haar lasten doen toenemen, zodat ze nu bijna door haar spaargeld heen is. En alsof dat nog niet erg genoeg is, loopt haar buurt over van de drugsverslaafden en bendes. Ze is bang om in het donker naar buiten te gaan, omdat ze vaker beroofd is dan ze zich kan herinneren. "Ik ben aan het einde van mijn Latijn", zegt ze.
Geen aandacht voor mensen als Dimitra
Jarenlang hebben de Griekse politici geen aandacht geschonken aan mensen als Dimitra. Dat hadden ze beter wel kunnen doen. Deze zwijgende meerderheid – de Grieken die zich aan de regels hielden, hun belastingen op tijd betaalden en niet op te grote voet leefden – draaien nu op voor de schulden van een corrupt, inefficiënt en op cliëntelisme gebaseerd politiek systeem, waar zij vrijwel niets aan te danken hebben. De regering hoeft niet bang te zijn voor de 'aganaktismenoi', de slogans roepende Grieken die wekenlang hebben gekampeerd op het Grondwetsplein tijdens demonstraties tegen de bezuinigingen, die waren geïnspireerd door de Spaanse 'verontwaardigden'. Ze moeten wel vrezen voor Dimitra en de andere Grieken, die net zoals zij de Griekse politici altijd het voordeel van de twijfel hebben gegund, maar na dit jaar van hulpeloze bezuinigingsmaatregelen eindelijk hun geduld met hen hebben verloren.
Nieuwsbrief in het Nederlands
In Griekenland zelf kent de misère vele lagen, waaronder een stagnerende, bijna Sovjet-achtige economie, die meer waarde hecht aan patronage dan aan verdiensten; een cultuur van corruptie waaraan veel publiek geld is verkwist, en een recente stijging van de illegale immigratie, die slecht is opgevangen door zowel de Grieken als de Europeanen, waardoor duizenden werkloze en steeds wanhopiger migranten zonder papieren in de hoofdstad Athene zijn gestrand. Afgelopen jaar heeft een verontrustende toename van de gewelddadige misdaad geleid tot de opkomst van voorheen marginale neonazi-groeperingen, die door sommige binnenstadbewoners nu als een effectievere veiligheidsdienst worden beschouwd dan de gemeentepolitie.
"Mensen voelen zich op geen enkele manier meer veilig, en dat maakt ze gespannen, boos en wantrouwig", zegt vader Maximus, de priester van Aghios Panteleimonas, een kathedraal in de gelijknamige centrumwijk van Athene die het afgelopen jaar het toneel was van een paar van de ergste misdaden. "Ik weet niet meer wat ik tegen de oude vrouwen moet zeggen, die hier huilend binnenkomen, nadat ze door een Afghaanse of Afrikaanse migrant zijn beroofd op weg naar de kerk. Ik weet ook niet wat ik tegen de tienerprostituees uit Afrika moet zeggen die hier komen en om hulp smeken, of tegen de dakloze migranten die buiten de kerk kamperen. Er is geen enkele orde meer, en in deze sfeer kan ieder slachtoffer ook een schurk worden."
Angst te worden overvallen door 'xenoi'
De situatie is het afgelopen jaar werkelijk van kwaad tot erger gegaan, zegt hij. Veel gepensioneerden weigeren hun huis nog te verlaten, omdat ze bang zijn op straat te worden overvallen door de 'xenoi', de buitenlanders uit Afrika en Azië, die in de buurt nu in de meerderheid zijn. In reactie daarop patrouilleren extreemrechtse bendes in de straten. Ze hebben aanvallen uitgevoerd op tijdelijke moskeeën in kelders, waar migranten uit Bangladesh komen bidden.
Veel leden van deze bendes behoren tot de Chrysi Avgi, of ‘Gouden Morgenstond’, een fascistische randgroepering waar de meeste Grieken hun neus voor ophalen. Bij de provinciale verkiezingen van oktober vorig jaar hebben wanhopige inwoners van door misdaad geplaagde buurten in Athene de leider van Chrysi Avgi, Nikolas Michaloliakos, aan een zetel geholpen in de gemeenteraad van de stad, omdat hij beloofde de misdaad hard te zullen aanpakken en de migranten die daar verantwoordelijk voor zouden zijn, er uit te gooien.
Michaloliakos staat er om bekend dat hij zijn mederaadsleden begroet met een Hitlergroet. Hoewel Chrysi Avgi waarschijnlijk geen parlementszetel zal halen, "toont haar opkomst in de politiek aan dat nu de steun voor de twee grootste partijen in Griekenland is afgenomen, de ruimte voor extremisten groter is geworden", zegt Stathis Kalyvas, een hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Yale die de ontwikkelingen in zijn geboorteland nauwlettend volgt.
Nationale trots opporren
De meeste Grieken zijn niet xenofobisch, maar de crisis heeft deze enigszins in zichzelf gekeerde cultuur nog geslotener gemaakt. Velen hebben een afkeer gekregen van Europeanen, met name Duitsers, die – vaak ten onrechte – beweren dat Grieken luie geldverkwisters zijn die denken dat zij overal recht op hebben. Anderen haten het IMF, waarvan zij denken dat het er op uit is Griekenland over te nemen. Ik heb flyers gezien met de tekst "Koop Griekse waar", bedoeld om de nationale trots op te porren en de economie te stimuleren door Griekse producten te propageren.
Dimitra, de grootmoeder uit Athene, sprak zich tegen deze eilandmentaliteit uit toen ik haar vorige maand ontmoette. Ze was vastberaden en direct, met haar korte grijze haar, schooljufbril en ontwapenend meisjesachtige glimlach.
Ze stond naast me tijdens een gedenkdienst voor een man uit Bangladesh die was doodgestoken als vergelding voor de moord op een verzekeringsagent eerder vorige maand. De menigte was al boos toen ik arriveerde. "Alle buitenlanders uit Griekenland!" schreeuwden ze, zwaaiend met Griekse vlaggen. Ze joegen een ongelukkige Afrikaanse migrant achterna die statiegeldflesjes verzamelde om aan geld te komen. Groepjes bezwete jonge Grieken rolden hun vlaggen op en hielden de stokken vast alsof het knuppels waren, klaar om te gaan vechten. Toen de menigte het volkslied aanhief, weigerde Dimitra mee te zingen. "Dit is mijn land niet meer", zei ze, huilend. "Waarom hebben we onze problemen genegeerd en het op zoiets lelijks als dit laten uitlopen?"
