Kies een taal
De afgelopen maanden is Angela Merkel vaak vergeleken met Helmut Kohl. *Timothy Garton Ashbeweert dat Kohl historisch besef had en dat hij altijd op het juiste moment de juiste keuze wist te maken. Nu verwijt hij de huidige bondskanselier dat ze historisch besef mist en dat ze niet in staat is gebleken om het kritieke moment tijdens de Griekse crisis namens Europa akkoord te gaan met het brengen van offers. En hij is zeker de enige niet met deze kritiek****.***
Het Europa van de Duitse kanseliers vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog tot aan de val van de Berlijnse muur was een heel ander Europa dan het huidige. Duitsland, dat zich aan de flank van een vrij Europa vastklampte, droeg de last van de erfenis van de Tweede Wereldoorlog en was tijdens de Koude Oorlog een potentieel slagveld. In die periode was het herwinnen van het vertrouwen en het respect van hun buurlanden de voornaamste ambitie van Duitse politici en daarin zijn de elkaar opvolgende bondskanseliers ook prima geslaagd. Helmut Kohl begreep dat hij met een voorstel tot compensatie moest komen in ruil voor een snelle hereniging van Duitsland en een versterking van de Duitse macht. Daarom was hij bereid om de overgang naar de euro te financieren. Dat was de prijs die betaald moest worden voor de Duitse hereniging.
Tegenwoordig liggen de zaken volledig anders. In twintig jaar tijd heeft Duitsland als democratie en betrouwbare partner het vertrouwen van zijn buurlanden inderdaad weten te herwinnen, iets dat in 1945 nog absoluut ondenkbaar was. Angela Merkel beseft zelf uiteraard ook dat Duitsland omwille van het verleden altijd met extra aandacht wordt bekeken. Maar wat verwijten al die critici haar nu precies?
Garton Ash verwijt haar onder meer dat ze de Duitse 'motor', die Europa op gang hield, heeft uitgeschakeld. Ze heeft het niet gewild, namens Europa, maar ging tegen de wens van de Duitse kiezer in door hulp te verlenen aan Griekenland toen dat in financiële nood verkeerde.
Maar als we deze kwestie eens iets beter bekijken, dan beseffen we dat bondskanselier Kohl in feite niets heeft opgeofferd voor de Europese eenwording. We hebben de andere Europese landen een Stabiliteitspact opgelegd en een strenge financiële discipline, een typisch Duitse discipline.
Het probleem is alleen dat het systeem niet heeft gewerkt. Niet alle landen van de Europese Unie voelden zich immers verplicht tot deze discipline en een aantal heeft zelfs gelogen over hun staatsschuld.
In hoeverre heeft Duitsland de Europese Unie nodig? Waarom zou het land nog een keer instemmen met het brengen van financiële offers?
Duitsland heeft de EU juist harder nodig dan de andere grote Europese landen. Mocht de EU uiteenvallen, dan zou dat rampzalige gevolgen voor Duitsland hebben, omdat de Duitse economie voor bijna 50% afhankelijk is van de export. Als de euro zou verdwijnen, zou de waarde van de Duitse munt stijgen en zo ons economisch model verwoesten, dat door de export wordt bepaald.
Maar toch, had Angela Merkel niet beter de mening van de Duitse kiezer aan haar laars kunnen lappen en Griekenland veel eerder te hulp kunnen schieten?
Ik vind dat Merkel op verantwoorde wijze heeft gereageerd. Ze wilde ook een zekere mate van druk uitoefenen op de lidstaten in moeilijkheden en hen duidelijk maken dat Duitsland niet alles zou gaan betalen. Ik denk dat ze daar zeker in is geslaagd. Spanje, Portugal en Griekenland hebben toegezegd dat ze voortaan een stringent begrotingsbeleid zullen voeren. Ik begrijp dan ook niet waarom Duitsland wordt beticht van egoïsme en nationalisme. Vooral omdat we weten dat het grootste deel van het reddingsplan nu wordt bekostigd door de Duitse belastingbetaler. Dat is werkelijk allerminst een anti-Europese houding...
Welke lessen vallen er volgens u voor Europa te trekken uit de Griekse crisis?
Voor mij is de voornaamste les uit deze crisis dat Europa functioneert. Natuurlijk hebben we wekenlang getemporiseerd, gedraaid en de onzekerheid laten voortduren, maar uiteindelijk heeft Europa in totaal toch 750 miljard euro vrijgemaakt. Dan kan nu niemand meer beweren dat de EU niet in staat is te handelen.
Wat zijn volgens u volgende jaar de voornaamste bedreigingen waar de EU mee te kampen zal krijgen?
Dat zijn bedreigingen van geopolitieke aard. Het gaat dan om alle kwesties waarbij Europa er maar niet in slaagt om een eensgezind front te vormen. Turkije neemt afstand van Europa en maakt zich op om een dominante macht in het Nabije Oosten te worden. Egypte is tegenwoordig een land in stagnatie. Het dreigt in de chaos ten onder te gaan. Dan zijn er nog de oorlogszuchtige landen zoals Iran en Syrië. De kritieke as loopt van Ankara naar Kaboel. En de EU weet niet welke positie ze moet innemen. Europese politici komen sneller tot overeenstemming over economische kwesties dan over strategische zaken. **Steeds meer commentatoren, onder wie [Niall Ferguson](http://www.niallferguson.com/site/FERG/Templates/Home.aspx?pageid=1), een gerenommeerd economisch historicus, beweren dat de EU momenteel voor een enorm dilemma staat: ofwel ze slaagt erin om zich werkelijk te verplichten tot een proces van politieke eenwording ofwel ze zal vroeg of laat gedoemd zijn te verdwijnen.***
Ik vind dat je de zaken niet zo strikt gescheiden moet bekijken. Gebleken is dat we niet echt over een gemeenschappelijke munt, de euro kunnen beschikken, zonder een intensievere economische samenwerking, die feitelijk een stap in de richting van politieke eenwording is. De mensen die om die reden kritiek hebben geuit bij de invoering van de euro – en ik was een van hen – zeiden dat vijftien jaar geleden ook al. Maar de redenering van een dergelijk dilemma - hetzij de vorming van de Verenigde Staten van Europa, hetzij de ondergang van de EU - klopt niet.
Wat is dan de politieke en economische realiteit van Europa?
We moeten Europa niet in termen van dit dilemma bekijken. We hebben het niet over een soort kathedraal die je volgens een vast omlijnd plan gaat bouwen. Europa vertoont meer het beeld van een koraalrif dat op ongeorganiseerde wijze verder groeit. Zo is Europa ontstaan en zo zal het zich blijven ontwikkelen.
Tot hoever zal de centralisatie van de EU volgens u gaan?
Op dit moment denk ik dat die alleen concreet tot uiting zal komen in het Stabiliteitspact, dat strenger zal worden en ook strikter zal worden nageleefd. De wens van Nicolas Sarkozy om tot een volledig gecentraliseerde Europese Unie te komen, met een gemeenschappelijk economisch beleid, kan niet worden vervuld, omdat er hier twee culturen met elkaar botsen: de Duitse en de Franse. De eerste roept op tot meer interne hervormingen, van de markt en qua begrotingsbeleid, de tweede tot meer centralisatie, etatisme en expansie. Die droom van president Sarkozy kan dus niet in vervulling gaan.***
