Nieuws Economische crisis

EU en VS in hetzelfde wrakke schuitje

Zowel de Verenigde Staten als de Europese Unie worstelen op hun eigen manier met de aanpak van de economische crisis. Een monumentale vergissing, zo betoogt Gideon Rachman, omdat hun problemen in wezen op hetzelfde neerkomen.

Gepubliceerd op 5 juli 2011 om 14:53

In Washington maken ze ruzie over een schuldenplafond; in Brussel staren ze in een schuldenafgrond. Maar het fundamentele probleem is hetzelfde. Zowel de Verenigde Staten als de Europese Unie hebben te maken met uit de hand gelopen staatsfinanciën en politieke systemen die te slecht functioneren om het probleem te kunnen oplossen. Amerika en Europa zitten in hetzelfde zinkende schuitje.

De schuldendebatten die in de VS en de EU worden gevoerd, zijn zó naar binnen gericht en overspannen dat verrassend weinig mensen het verband ertussen zien. Toch zijn de overeenkomsten die dit tot een algemene crisis van het Westen maken duidelijk aanwijsbaar.

Aan beide zijden van de Atlantische Oceaan is nu duidelijk geworden dat een groot deel van de economische groei uit de jaren van vóór de crisis werd aangedreven door een onhoudbare en gevaarlijke bloei van de kredieten. In de VS stonden de huiseigenaren centraal in de crisis; in Europa waren het landen als Griekenland en Italië, die profiteerden van de lage rente om veel te veel geld te lenen.

De financiële crisis van 2008 en de nasleep ervan hebben een klap uitgedeeld aan de overheidsfinanciën toen de staatsschulden stegen. In zowel Europa als de VS werd deze eenmalige schok versterkt door een demografische druk die steeds meer een druk op de begroting wordt, omdat de babyboomers met pensioen beginnen te gaan.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Tenslotte leidt de economische crisis aan weerszijden van de Atlantische Oceaan tot een polarisering van de politiek, zodat het veel moeilijker wordt rationele oplossingen voor het schuldenprobleem te vinden. Populistische bewegingen zijn in opkomst – of het nu om de Tea Party in de VS gaat of om de Nederlandse PVV of de Echte Finnen in Europa.

Twee gezichten van dezelfde crisis

Het idee dat Europa en de VS twee gezichten van dezelfde crisis vertegenwoordigen is pas langzaam tot het publieke bewustzijn doorgedrongen, omdat de elites aan beide zijden van de Atlantische Oceaan jarenlang de verschillen hebben benadrukt tussen het Amerikaanse en het Europese model. Ik ben de tel kwijt van het aantal conferenties dat ik in Europa heb bezocht, waar het debat tussen twee kampen werd gevoerd: het ene dat verlangde naar een 'flexibele arbeidsmarkt' à la de VS en het andere dat vol vuur een Europees sociaal model verdedigde, dat zich juist afzette tegen de VS.

Het politieke debat in Europa was van vergelijkbare aard. Er was een groep die wilde dat Brussel Washington nabootste en de hoofdstad zou worden van een echte federale unie; en er waren mensen die volhielden dat een verenigde staten van Europa onmogelijk was. Wat beide zijden deelden, was de overtuiging dat de VS en Europa economisch, politiek en strategisch twee verschillende planeten waren – “Mars en Venus” zoals de Amerikaanse academicus Robert Kagan het verwoordde.

In het Amerikaanse politieke debat wordt het anders zijn van 'Europa' nog steeds als referentiepunt gebruikt. De beschuldiging aan het adres van Barack Obama dat hij 'een Europees socialisme' importeert, wordt gebruikt om de president als on-Amerikaans af te schilderen. Sommigen ter linkerzijde zien Europa inderdaad als een plaats waar dingen op sommige punten anders en beter worden gedaan – zoals in de verstrekking van universele gezondheidszorg.

Washington functioneert momenteel slechter dan Brussel

Toch zijn de overeenkomsten tussen de dilemma's van de twee regio's nu opvallender dan de verschillen – stijgende schulden, een zwakke economie, een steeds duurder wordende en niet te hervormen verzorgingsstaat, angst voor de toekomst en een politieke patstelling zijn de gemeenschappelijke punten.

De Amerikaanse strijd om de kosten van Social Security en Medicare in de hand te houden zal Europese leiders bekend voorkomen, die ook moeite hebben om de uitgaven aan oudedagsvoorzieningen en de gezondheidszorg omlaag te krijgen. Veel Europeanen dachten altijd dat Amerikaanse politici een enorm voordeel genoten, omdat zij konden opereren in een werkelijk federaal systeem. Sommigen betogen nog steeds dat de enige manier om de euro op de langere termijn te stabiliseren een beweging in de richting van een 'fiscaal federalisme' is, gemodelleerd naar de VS.

Maar op dit moment functioneert de politiek van Washington zelfs nog slechter dan die van Brussel. De schijnbare onmogelijkheid om een serieus debat te voeren over schulden en uitgaven (om maar te zwijgen van het feitelijk oplossen van het probleem) reduceert het idee om het Amerikaanse politieke systeem als een model voor Europa te hanteren tot iets belachelijks.

Volledig in beslag genomen door hun eigen problemen

Uiteraard zijn er nog steeds markante verschillen in de debatten aan weerszijden van de Atlantische Oceaan. De dollar heeft een lange geschiedenis van geloofwaardigheid achter zich. De euro bestaat daarentegen nog maar net iets langer dan een jaar of tien. Het politieke verschil dat de grootste verantwoordelijkheid draagt voor de verlamming van het Europese systeem is dat tussen de diverse landen onderling.

Er is geen parallel in het Amerikaanse debat voor de bittere tweestrijd tussen Grieken en Duitsers. In Europa is de gedachte dat belastingverhogingen deel kunnen uitmaken van de oplossing voor de stijgende schulden niet controversieel. In Amerika is de Republikeinse weerstand tegen het hele idee van belastingverhogingen juist een van de hoofdthema's van de politieke discussies.

Volledig in beslag genomen door hun eigen problemen en verschillen hebben Amerikanen en Europeanen pas laat de verbanden tussen hun crises in de gaten gekregen. Maar het is zeer waarschijnlijk dat analisten elders in de wereld dat al veel eerder hebben gedaan. Onder Chinese leiders en intellectuelen is het nu standaard praktijk om te zeggen dat westerlingen – van welke slag dan ook – moeten ophouden 'China een lesje te leren' – gezien de diepgang van hun eigen politieke en economische problemen.

Chinese critici van het Westen bezien de dilemma's van Europa en de VS dankzij de afstand met een meedogenloze helderheid. Maar door hun trots en zelfvertrouwen dreigen ze over het hoofd te zien hoezeer de opkomst van China, India en de rest van de wereld afhankelijk is geweest van een welvarend en zelfverzekerd Westen.

Als de westerse ziekte erger wordt, zal de verleiding zich opdringen om nieuwe en radicale geneeswijzen te beproeven. Daartoe kunnen een neiging tot protectionisme en het instellen van kapitaalcontroles behoren. Als de globalisering wordt teruggedraaid, kon China wel eens te maken krijgen met zijn eigen politieke en economische crisis.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!