Europa, 1848 en de Arabische lente

Gepubliceerd op 26 augustus 2013 om 13:06

Aan het begin van de zogenoemde ‘Arabische lente’ maakten veel Europese waarnemers een vergelijking tussen de opstanden tegen de autoritaire regimes in Noord-Afrika en het Midden-Oosten en de opstanden die in 1989 een einde maakten aan de communistische regimes. De hoop bestond dat net als toen de weg vrijgemaakt zou worden voor een snelle democratiserings- en ontwikkelingsgolf, gevoed door een nieuwe generatie jongeren, geïnspireerd door westerse waarden.
In mei 2012 merkte de Egyptische vicedirecteur van het IMF, Nemat Shafik echter al op dat in 1989 “de wereldeconomie volop in ontwikkeling was, de Europese Unie klaar stond om deze overgangslanden op te nemen en externe financieringen ruim beschikbaar waren”. De overgang van de Arabische landen moest echter plaatsvinden in een veel moeilijkere context. Als de politieke hervormingen niet gepaard zouden gaan met een ‘economische lente’, zou de Arabische lente uitdraaien op een mislukking, maar de druk van de noodzakelijke diepgaande hervormingen zou geheel ten laste komen van de toch al lege staatskassen van deze instabiele landen.
Na de bloedige terugkeer van het leger in Egypte is dit debacle voor iedereen duidelijk. De meest treffende vergelijking moet nu worden gemaakt met die andere mislukte grote revolutionaire periode, ‘de lente van de naties’ van 1848, zoals onder andere Robert D. Kaplan en Jonathan Steinberg opperen.
Van de opvallende gelijkenissen tussen deze twee gebeurtenissen is er echter één onopgemerkt gebleven: beide waren de explosieve apotheose van een lang zoekproces naar een hernieuwd evenwicht tussen oude en nieuwe economische, politieke en sociale systemen. In 1848 zette het zegevierende burgerkapitalisme aan tot een omverwerping van het feodale systeem en kwamen de burgers op voor een model gebaseerd op de parlementaire democratie en het liberalisme. In 2011 daarentegen, vormde de economische crisis de bekroning van een lange fase van verval en aftakeling van de autoritaire regimes die hun oorsprong hadden in de Koude Oorlog. De middenklasse, die de ontwikkeling van een op westerse waarden gestoeld model had moeten stimuleren, was echter te onbeduidend en te verzwakt door de crisis zelf. Zo kwam de leiding over dit proces in handen van de islamisten, die geen last hebben van de economische malaise, maar hier juist van profiteren.
Zoals halverwege de negentiende eeuw was ook nu de tijd niet rijp en door een even snelle reactionaire tegengolf verdwijnen de islamitische bewegingen nu weer ondergronds. De Golfstaten, die zelfs van dit proces probeerden te profiteren, zijn zich bewust geworden van de werkelijke draagwijdte ervan en hebben besloten om Europa en de Verenigde Staten te vervangen in hun rol van peetvaders van de autoritaire gendarmes van het regionale bestel. Vergeleken bij de 12 miljard die het Egyptische leger is aangeboden, laten de schamele centen aan hulp die bij wijze van ‘krachtig symbolisch antwoord door de EU worden geblokkeerd’, op haast komische wijze zien hoe haar rol in het Midden-Oosten en Noord-Afrika nagenoeg is uitgespeeld.
Als Europa echt de vruchten had willen plukken van een lente van democratisering en ontwikkeling, had het de kiemen moeten zaaien toen de tijden gunstig waren. Het had steun moeten geven aan degenen die dit proces hadden moeten leiden, in plaats van uiteen te vallen in medeplichtigheid aan corrupte dictatoriale regimes en vruchteloze initiatieven zoals de Unie voor het Middellandse Zeegebied. Nu is het te laat. Deze Arabische lente loopt waarschijnlijk ten einde, maar – net als na 1848 – blijft de historische dynamiek die eruit voortkwam ondergronds voortkabbelen. Het geld van de sjeiks zal niet volstaan om de structurele problemen van de Arabische landen op te lossen en de afrekening met de islamitische bewegingen is slechts op de lange baan geschoven. Maar wij Europeanen kunnen opgelucht ademhalen: in die geschiedenis zullen wij geen rol meer spelen.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp