Kies een taal
Half januari volgend jaar zal de nieuwe Deense premier, de sociaaldemocrate Helle Thorning-Schmidt, in het Europees Parlement het Deense voorzitterschap van de EU presenteren. Dat zou voor haar wel eens het begin kunnen vormen van een periode vol moeilijkheden en strijd. De eurozone en het Schengengebied, twee van de belangrijkste politieke projecten van de EU, bevinden zich immers in een ernstige crisis. Denemarken speelt in beide geen grote rol [zo is het land geen lid van de eurozone, red.], maar deze dossiers zullen wel van grote invloed zijn op het voorzitterschap en de plaats van het land binnen de EU.
Op dit moment zijn wij al betrokken bij de hervorming van Schengen. Om de Deense Volkspartij [extreemrechts, red.] een plezier te doen, heeft de scheidend premier, de liberaal Lars Løkke Rasmussen, de controles bij de Deense grenzen aangescherpt. Dat was een provocatie zowel aan het adres van de buurlanden als aan de Europese instellingen.
Een verstandige stap of een list
Op 16 september heeft de Europese Commissie eindelijk voorgesteld dat een land eerst toestemming van Brussel moet krijgen voordat het tijdelijk weer grenscontroles mag invoeren. Aanvankelijk stond het voorstel al in maart vorig jaar op de agenda van de Commissie, maar als bij toverslag werd de behandeling ervan uitgesteld tot een dag na de Deense parlementsverkiezingen.
We kunnen ons natuurlijk afvragen of het hier een verstandige stap of een list betrof. Maar veel belangrijker is om vast te stellen dat de Commissie erg huiverig is voor nationale discussies over deze vraagstukken. Tevens is het interessant om te zien hoe er een dubbel spel wordt gespeeld bij de presentatie van het voorstel voor de hervorming van Schengen. Enerzijds wordt er gezegd dat de Deense grenscontroles niet ten grondslag liggen aan het voorstel van de Commissie, omdat het erom gaat de illegale immigratie te beheersen. Anderzijds heeft de commissaris die met deze dossiers is belast, de Zweedse Cecilia Malmström, Denemarken verscheidene malen onder vier ogen gekapitteld als voorbeeld van een "gevaarlijke tendens" naar herstel van de binnengrenzen in de EU.
Dit spel laat zien voor welke twee uitdagingen Helle Thorning tijdens het EU-voorzitterschap komt te staan. Ten eerste hebben de felle discussies over de grenzen weliswaar vooral betrekking op de illegale immigratie in Zuid-Europa, maar in het debat over het Europees beleid is daarbij ook een onverbiddelijke link met Denemarken. Ten tweede is het klimaat in de EU sterk vergiftigd op het moment dat Denemarken zich gereedmaakt om het roer in Europa over te nemen. De laatste maal was in 2002, toen de tijden nog gunstig waren en de EU zich naar het oosten uitbreidde. Destijds ging het er vooral om te ontdekken hoe de EU zo veel mogelijk lidstaten op zo veel mogelijk gebieden kon integreren.
Tegenwoordig vraagt men zich met de crisis in het Schengengebied en de eurozone eerder af wat er voor nodig is om een land uit te sluiten. Maar het voorstel bevat ook iets nieuws: een land dat de veiligheid aan de buitengrenzen van de EU niet waarborgt, moet tijdelijk uit het Schengengebied kunnen worden gezet.
Griekenland het symbool van bestuurlijke chaos geworden
Binnen de Commissie wordt deze bepaling de ‘Griekse clausule’ genoemd. Ze kan in principe ook Italië of andere landen treffen, maar ze doelt vooral op het falende immigratiesysteem van Griekenland. En de cirkel is weer rond met een andere politieke aardbeving van dit moment, de schuldencrisis in de eurozone. Griekenland is het symbool geworden van een bestuurlijke chaos en van een steeds zwaardere schuldenlast voor Duitsland en de andere rijke eurolanden.
Toen de Franse president Sarkozy en de Duitse bondskanselier Merkel op 14 september verzekerden dat zij Griekenland niet uit de eurozone wilden stoten, had hun verklaring bijna het tegenovergestelde effect van wat ze hadden gehoopt. Het feit alleen al dat Sarkozy en Merkel de behoefte voelden om dit te benadrukken, was enkele jaren geleden immers nog ondenkbaar.
Pas in december 2009, met het Verdrag van Lissabon, heeft de EU regels opgesteld die het voor een land expliciet mogelijk maken om uit de EU te stappen. Men kan echter niet uit de EU of uit de eurozone worden gezet. Dat kan alleen als Duitsland, Nederland of andere landen een complete herziening van de fundamentele regels wensen. In dat geval krijgt het Deense voorzitterschap er nog een zware taak bij: onderhandelen over een wijziging van de EU-verdragen.
