Europa vs Facebook, het gevecht voor privacy

"Mijn Facebook-account opzeggen? Het was een regelrechte nachtmerrie!" zegt Sean McTiernan, een man van in de twintig uit Dublin, die als journalist verslag doet van evenementen op het gebied van kunst en cultuur. Hij probeerde uit het sociale netwerk te stappen maar ontdekte dat Facebook hem eigenlijk niet wilde laten gaan.

Het gebeurt maar zelden dat een jongere immuun is voor de aantrekkingskracht van Facebook en dat geldt dubbel voor iemand die in een sector werkt waar sociale media cruciaal zijn. Maar McTiernan zegt dat hij de "oversharing" met zijn onlinevrienden meer dan zat was geworden. Hij wist dat de breuk niet eenvoudig zou zijn (en wat zou er van zijn sociale leven worden?), maar hij maakte gestaag vorderingen in een poging zijn aanwezigheid in deze virtuele gemeenschap volledig ongedaan te maken. "Uiteindelijk", zei hij, "vond ik een programma dat een voor een al mijn opmerkingen, al mijn foto's die ik had geüpload, en elk bericht op mijn prikbord verwijderde."

Maar zelfs dat was niet genoeg om hem ervan te overtuigen dat hij geen sporen zou nalaten. "Ik activeerde mijn profiel opnieuw en liet alle velden oningevuld: geen foto's, geen berichten, geen vrienden. Dat voelde veiliger", zegt hij. Op die manier kan hij ervoor zorgen dat er van hem geen gegevens op Facebook blijven hangen, luidt zijn redenering.

Voorhoedepositie EU

Als de Europese Unie haar zin krijgt, wordt het voor mensen als McTiernan gemakkelijker hun online-identiteit te wissen. De EU wil internetgebruikers geven wat de Fransen 'le droit à l'oubli' noemen, letterlijk het recht om vergeten te worden. Viviane Reding, EU-commissaris voor Justitie, dringt aan op strengere privacywaarborgen zodat internetgebruikers meer controle krijgen over hun persoonsgegevens die worden verzameld, opgeslagen en mogelijk verkocht door bedrijven als Facebook en Google of een van de enorme aantallen sites waar gebruikers foto's uploaden, details over hun privéleven verschaffen en zo nu en dan een post plaatsen die hen in verlegenheid kan brengen.

Met deze nieuwe regels, die later dit jaar van kracht moeten worden, neemt de EU wat de internetprivacywetgeving betreft een voorhoedepositie in. Deze regels kunnen ook invloed hebben op andere landen omdat de internetwetgeving een steeds urgenter en controversiëler domein wordt. Sterker nog, de duidelijkere stellingname van de EU op privacygebied kan ingrijpende gevolgen hebben voor bedrijven als Facebook, die in heel Europa miljoenen gebruikers hebben. Facebook wilde voor dit artikel niet geïnterviewd worden.

Modernisering van bestaande wetten

"Sociale media en sites waar foto's worden gedeeld, hebben ons leven drastisch veranderd, maar de nieuwe technologieën hebben ons ook voor nieuwe uitdagingen gesteld", zei Reding in een toespraak van afgelopen februari. Ze vervolgde met te zeggen dat het "nu moeilijker is om na te gaan wanneer onze persoonsgegevens worden verzameld". Ze geeft aan dat "mensen het recht krijgen, en niet alleen de mogelijkheid, om geen toestemming te verlenen voor gegevensverwerking. De bewijslast moet bij de beheerders van de data komen te liggen – degenen die de persoonsgegevens verwerken."

Volgens Redings woordvoerder, Matthew Newman, is het recht om te worden vergeten, niet meer dan een modernisering van bestaande wetten: "Dat recht bestaat al: als je in de EU woont, heb je zeggenschap over je eigen gegevens. Maar wat ontbreekt, is dat hierbij geen rekening wordt gehouden met hoe we internet op dit moment gebruiken. Vijftien jaar geleden bestond er nog niet zoiets als sociale media." Door de aanpassing van de wet moeten bedrijven ook aantonen dat zij de gegevens waarom zij vragen, beslist nodig hebben en gebruikers in staat stellen alle sporen van henzelf uit te wissen op sites waar zij zich hebben aangemeld. "Als je je registreert bij Twitter of Facebook of een site waarop je foto's kunt plaatsen", zegt hij, "stem je ermee in je gegevens te delen, al heb je de voorwaarden vermoedelijk niet gelezen. Het verwijderen van je gegevens zou heel simpel moeten zijn en daarbij mag niets, maar dan ook niets achterblijven."

Privacy, het nieuwe stokpaardje van de voorstanders van censuur

Facebook, dat wereldwijd 643 miljoen gebruikers heeft, ligt de laatste jaren aanhoudend onder vuur van pleitbezorgers van onlineprivacy, die zich erover beklagen dat het bedrijf accounts deactiveert in plaats van verwijdert. In sommige kringen worden de Europese maatregelen verwelkomd, maar vanuit de hoek van Amerikaanse technologiebedrijven en enkele individuen die de vrijheid van meningsuiting boven het recht op privacy stellen, klinkt kritiek. Op zijn blog kwalificeerde de privacyadviseur van Google de maatregelen als "troebel denken" en betoogde hij dat "privacy het nieuwe stokpaardje is van de voorstanders van censuur".

"Het gaat vooral om jonge mensen die pijnlijke foto's plaatsen die hen op latere leeftijd nog kunnen achtervolgen", zegt Gavin Phillipson, hoogleraar recht aan de Universiteit van Durham in Engeland. Dit probleem speelt in de hele wereld en de typische reactie van de VS is gebruikers op te roepen tot meer persoonlijke verantwoordelijkheid en voorlichting aan te moedigen. In Europa gaan er eerder stemmen op om de vrijheid van bedrijven die in persoonsgegevens handelen, in te perken.

Lilian Edwards, hoogleraar recht aan de Universiteit van Strathclyde in Glasgow en bekend vanwege haar libertaire standpunten op het gebied van internetvraagstukken, wijst de maatregelen van de EU niet categorisch af. "Aanvankelijk vond ik het een erg aantrekkelijke gedachte, maar naderhand zag ik wel enkele problemen", zegt ze. "Een van de problemen is technisch van aard: op internet wordt informatie vaak met Jan en alleman gedeeld. Maar juridisch en ethisch bezien is het probleem dat mijn privacy conflicteert met jouw recht op vrijheid van meningsuiting. Als ik op mijn blog schrijf: 'John was gisteravond dronken', is dat enerzijds persoonlijke informatie over John. Anderzijds heb ik echter ook het recht om mijzelf te uiten."

Opinie

Privacy zonder vergeten te worden

Burgerrechtenactiviste Tessa Mayes schrijft in The Guardian dat in het internettijdperk groeiende spanningen ontstaan tussen het recht op privacy en de vrijheid van meningsuiting. “Het verbod om de identiteit van eisers in rechtszaken te onthullen en het prijsgeven van details in privé-zaken worden steeds populairder”, schrijft ze. Vorig jaar won een televisiepersoonlijkheid een “misselijkmakend bevel” waarmee zijn ex-vrouw werd gedwongen haar mond te houden over zijn verhouding nadat hij was hertrouwd. Ook de opkomst van “online reputatiemanagers” – diensten die onwelgevallige persoonlijke informatie van internet verwijderen – lijkt erop te wijzen dat “mensen dezelfde krachtige bescherming willen genieten als regeringen, beroemdheden en grote ondernemingen.” Maar…

“Vergeten worden mag voor sommigen dan misschien aantrekkelijk klinken, er een recht van maken betekent een degradatie van het begrip recht. Het belichaamt dan niet langer de relatie tussen individu en samenleving, maar doet alsof die relatie niet bestaat.”

“Juist omdat we deel uitmaken van een samenleving heeft het recht op privacy betekenis. Onze privacy moet door de samenleving worden gerespecteerd, maar tegelijk willen we erbij horen. Om volledig aan het openbare leven deel te nemen, moeten we er soms even los van kunnen komen.”

“Het recht om te worden vergeten betekent daarentegen een volledig terugtrekken en kan in zijn ergste gedaante zelfs asociale en nihilistische vormen aannemen. Zou het recht om te worden vergeten tot wet worden verheven, dan wordt ons vermogen om in de samenleving te functioneren ernstig verzwakt.”