Kies een taal
Het is 1949, middernacht in een donkere cel in Montenegro, schrijft Anke Truijen in Trouw. Dmitar Kastratovic, een 18-jarige scholier, zit met zijn handen vastgebonden op zijn rug. Hij is een lokale jeugdleider van de communistische partij, en is tien dagen eerder opgepakt omdat hij een illegale Sovjet-krant in zijn bezit had. "Wie is slimmer, Tito of Stalin?”, vraagt de agent van de geheime politie terwijl hij zijn pistool op Kastratovic’ borst richt. "Stalin”, antwoordt deze uiteindelijk. Twee dagen later wordt hij voor bijna drie jaar opgesloten op Goli Otok. Kastratovic is nu 80 jaar, en droomt nog steeds over die afschuwelijke tijd. Over hoe hij uren achtereen moest werken in de brandende zon, zonder water. [...] Aan zijn martelingen op Goli Otok heeft hij uiteindelijk een nier verloren, en hij lijdt nog steeds aan ernstige hoofdpijnen.
Toeristen kunnen Goli Otok nu ook bezoeken. Het Nederlandse Berlage Instituut in Rotterdam, een internationaal onderwijsinstituut voor architecten en stedebouwkundigen heeft samen met het Verbond van Architecten in Zagreb en de Kroatische organisatie van oud-gevangenen, Ante Zemljar, het idee opgevat om Goli Otok opnieuw in te richten als herdenkingscentrum. [...] De ex-gedetineerden hopen dat een herdenkingscentrum helpt om een misvatting recht te zetten: dat Joegoslavië vóór het uiteenvallen in de jaren ’90 een voorbeeldig land was. Maar vooral willen ze aantonen dat hier jarenlang ongestraft mensenrechten werden geschonden [...]
Midden jaren ’50 droegen de Joegoslavische autoriteiten het toezicht over aan de toenmalige deelstaat Kroatië. De Kroatische staatsarchieven over deze periode zijn nog steeds maar deels toegankelijk. Dat maakt wetenschappelijk onderzoek moeilijk, zegt historicus Berislav Jandric die is verbonden aan het Kroatisch Historisch Instituut in Zagreb. [...] Jandric trachtte begin jaren negentig ook onderzoek te doen naar de activiteiten van de geheime politie van het communistisch regime tussen 1949-1953. "Uit angst om vervolgd te worden voor schending van mensenrechten hebben de Kroatische autoriteiten mij toen verboden de namen van de gedetineerden te publiceren.”
De gevangenen zelf ijveren, zonder veel succes, al jaren voor eerherstel. [...] Voormalige bewakers kwamen nooit voor de rechter. Na het uiteenvallen van Joegoslavië, begin jaren ’90, raakten de ex-gevangenen versnipperd over de landen. Daardoor werd de strijd voor financiële compensatie en erkenning nog lastiger.
De tentoonstelling ’Human Scale of Goli Otok’ loopt tot 8 september in Zagreb.
Geschiedenis
"De Hel van de Adriatische Zee"
Goli Otok werd in 1949 geopend, een jaar nadat Tito en Stalin hun politieke en economische banden hadden verbroken en Joegoslavië uit het communistische Sovjet-blok was gestapt. Geïsoleerd tussen het Westen en Rusland, probeerde Tito na de Tweede Wereldoorlog een nieuwe staat op te bouwen door het etnisch verdeelde land te verenigen.Wie hem tegensprak kon zijn ’zonden’ overdenken in een van zijn strafkampenwaaronder deze ’Hel van de Adriatische zee’.
In 1989 is het kamp gesloten ."We weten nog steeds niet hoeveel gevangenen er hebben gezeten en wie van hen nog in leven zijn”, aldus historicus Berislav Jandric die is verbonden aan het Kroatisch Historisch Instituut in Zagreb. Er wordt geschat dat er tussen 1949 en de sluiting in 1989 tussen de 15.000 en 50.000 gevangenen in Goli Otok waren.
