Kies een taal
Het nieuws dat dit jaar vanuit Malmö kwam, was doordrenkt van verwarring. Lange tijd had Malmö het imago van een stad waar eens in de twee weken iemand wordt neergeschoten. De achterliggende gedachte hierbij was dat de criminaliteit onder bendes en immigranten steeds erger werd. En nu is het perspectief als bij toverslag veranderd met een mogelijk racistische moordenaar die de "laserman van Stockholm" nabootst [die begin jaren negentig de tongen in beweging bracht]. Van de ene op de andere dag zijn de schuldigen, de immigranten, slachtoffer geworden. Maar het kwaad is reeds geschied: het beeld van een stad waar de integratie van immigranten is mislukt, staat bij velen op het netvlies gebrand.
Schandvlek te midden van het Zweedse paradijs
Steeds meer wordt Malmö afgeschilderd als een schandvlek te midden van het Zweedse paradijs. Vroeger liep de stad voorop in moderniteit. Diverse generaties architecten verrichtten hier hun pionierswerk naar Zweeds model. Voorbeelden zijn de Sontbrug en de gedraaide wolkenkrabber "Turning Torso". De stad was een permanente bouwplaats. Maar toen maakte Steve Harrigan van Fox News in maart 2007 een reportage die hij begon met de volgende woorden: "De Zweedse autoriteiten hebben het flink te stellen met Malmö, waar de immigratie van moslims uit haar voegen is gebarsten (…). De immigranten zijn woedend en velen keren zich tegen het land dat hen heeft opgevangen (...). Een kwart van de inwoners is moslim."
De reportage ademde de ijver die de Amerikaanse tv-zender gewoonlijk aan de dag legt om Europa als een gewillig slachtoffer van islamisering te beschrijven. "Londonistan" of "Hamburgistan", zulke termen worden gebruikt om het beeld op te roepen van een continent dat tot toevluchtsoord dient voor terroristen die aanslagen tegen de Verenigde Staten willen voorbereiden. De reportage van Fox News gaf de aanzet tot een ware mediagekte rondom Malmö. Iedereen wilde een kijkje nemen in de wijk Rosengård om de opstandige jeugd te filmen en de sociale uitsluiting in beeld te brengen. Vervolgens hebben de Zweedse Democraten [een extreemrechtse partij] verschillende electorale successen geboekt [bij de verkiezingen van afgelopen september hebben zij een plek in het parlement bemachtigd]. En nu, met de komst van een nieuwe "laserman", staat alles op zijn kop.
"Er is de afgelopen tien jaar enorm veel gebeurd in Malmö, ook veel positiefs", constateert Mikael Stigendal, doctor in de sociologie en werkzaam bij de Universiteit van Malmö, die al meer dan twintig jaar onderzoek doet naar het reilen en zeilen van de stad.
Vergeleken met de andere steden die Mikael Stigendal heeft bezocht en bestudeerd, waaronder Kopenhagen en Liverpool, springt Malmö er heel gunstig uit. Net als alle andere mensen die ik heb ontmoet, erkent de academicus ook dat er grote problemen zijn zoals de armoede onder kinderen (een derde van de kinderen in Malmö groeit op in armoede, tegen ongeveer 5 procent op het totale Zweedse grondgebied) en de magere schoolresultaten (bijna 25 procent van de leerlingen die vorig jaar het verplichte basisonderwijs [tot 16 jaar] afrondden, had niet het vereiste niveau om door te stromen naar een vervolgopleiding, tegen 10 of 11 procent op nationaal niveau).
Maar wanneer er in Malmö echt iets mis gaat, grijpen overheidsinstanties meestal in en pakken de problemen aan. Mikael Stigendal noemt het voorbeeld van de gemeentelijke woningvereniging MKB [de grootste eigenaar van huurwoningen in Malmö]. Zij heeft zich tot doel gesteld de appartementen die enkele jaren geleden in de media werden getoond en die in onthutsend slechte staat verkeerden, zodanig op te knappen dat ze aan de geldende normen voldoen.
Extraverte kennisstad
De afkeurende opmerkingen over de stad hebben reacties uitgelokt, vooral bij de cultuurredactie van Sydsvenskan [het grote dagblad van het zuiden van Zweden]. De laatste tijd doen Rakel Chukri, verantwoordelijk voor de cultuurpagina's, en vaste medewerker Per Svensson hun best om de successen die de stad de afgelopen tientallen jaren heeft behaald, voor het voetlicht te brengen: Malmö, ooit slachtoffer van de industriële crisis en gespeend van elk zelfvertrouwen, is het provinciaalse niveau ontstegen en uitgegroeid tot een extraverte kennisstad, een stad met een multiculturele blik op Europa en op de wereld.
Vanaf de dertiende verdieping van het hoofdkantoor van Sydsvenskan heb je uitzicht over Malmö, inclusief de onmetelijke dokken, symbool van de overwinning op de duisternis en het verval. Je proeft een vrolijke chaos waarbij de universiteit, de nieuwe woningen en de bedrijven de gigantische vrachtschepen, afkomstig uit de hele wereld, flankeren. Het is frappant te ontdekken hoe alles hier met elkaar is vermengd, de architectuur, de mensen, de sfeer. De bestaande grenzen zijn bezig te verdwijnen. Stockholm en Göteborg daarentegen hebben alles in vakjes ingedeeld, met een scheiding tussen mensen en sferen.
Dystopie van extreemrechts
Wordt Malmö gehaat? En zo ja, waarom? "Sommige van mijn collega's in Stockholm menen serieus dat het gevaarlijk is om in Malmö rond te lopen en dat je er stenen naar je hoofd gegooid krijgt", vertelt Rakel Chukri. Ze werpt even een blik naar boven en vervolgt op ferme toon: "Mensen zijn geobsedeerd geraakt door Malmö. Niemand vroeg zich af wat er aan de hand was met Stockholm toen de ‘laserman’ de stad onveilig maakte. Destijds had iedereen het gewoon over 'Zweden'". "Mensen houden van dystopieën [de tegenpool van de utopie]", luidt de analyse van Per Svensson. "En in zekere zin is Malmö de dystopie van extreemrechts geworden."
Toen één enkele gek vanaf zijn fiets op mensen begon te schieten, werden honderdduizenden inwoners van Malmö van het ene op het andere moment door de media als imbecielen afgeschilderd. Maar vroeg of laat zal iemand de juiste vragen stellen. Hoe staat het met de psychiatrische zorg? Wat wordt er gedaan met de oproep van de politie om de wapenwetgeving aan te scherpen en haar meer middelen te verschaffen? Wat wordt er gedaan met de noodkreten vanuit het onderwijs? Misschien zal men dan schande spreken van de regering daar meer in het noorden, die het nodig vond de arrogante minister van Integratie, Erik Ullenhag, naar Malmö te sturen.
Update: op 7 november heeft de politie van Malmö bekend gemaakt een 38-jarige Zweed te hebben opgepakt die verdenkt wordt van het doden van één persoon en van het verwonden van zeven andere.
