Kies een taal
Demografen verwachten dat als de huidige trend doorzet slechts twee op de drie Poolse meisjes moeder zullen worden. Het staat nu al vast dat van de vrouwen die in de jaren 70 en 80 geboren zijn, bijna een op de vijf geen kinderen zal krijgen. Bij de generatie uit de jaren 60 gold dat nog voor slechts een op de acht vrouwen. Daarmee zou het een van de laagste geboortecijfers ter wereld zijn. In Japan, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk krijgt momenteel een op de vier vrouwen geen kinderen.
De belangrijkste reden voor deze daling van het geboortecijfer zou volgens onderzoekers zijn dat er langer gestudeerd wordt. In Polen is inderdaad sprake van een ware studie-boom: van de generatie uit de jaren 80 en 90 zijn de meesten afgestudeerd aan het hoger onderwijs. Van de 2,5 miljoen jongeren in de leeftijd van 18 tot 22 jaar volgen er op dit moment 1,9 miljoen een universitaire studie. Onze wel heel liberale arbeidsmarkt, met zijn tijdelijke contracten en hoge risico op jeugdwerkloosheid, heeft er toe geleid dat de leeftijd waarop een Poolse vrouw haar eerste kind krijgt, voortdurend stijgt en in de afgelopen vijftien jaar ruim twee jaar hoger is komen te liggen dan daarvoor. Het aantal vrouwen dat pas na hun dertigste hun eerste kind krijgt, is verdubbeld.
Tot voor kort IVF alleen voor de rijkeren
Bovendien sluit de genetische ontwikkeling niet aan op de maatschappelijke veranderingen. Een lichaam is niet gemaakt om pas rond het dertigste levensjaar voor het eerst kinderen te baren. Artsen denken dat een op de vijf stellen in Polen problemen met de voortplanting ondervindt. Zij kunnen daarbij weliswaar medische hulp krijgen, maar tot voor kort was in-vitrofertilisatie (IVF) - de meest betrouwbare onder de laatste redmiddelen bij vruchtbaarheidsproblemen - alleen toegankelijk voor de rijkeren. De regering heeft onlangs de stemming in het Parlement naast zich neergelegd en [per decreet, red.] de weg vrijgemaakt voor overheidsfinanciering van IVF, waar 30.000 stellen met spanning naar uitkeken. Maar omdat wetgeving inzake bio-ethiek ontbreekt en de kerk zich verzet tegen medisch ondersteunde voortplanting, lopen onvruchtbare stellen nog altijd het risico om geen hulp te krijgen.
Vrouwelijke, afgestudeerde singles hebben moeite om een partner voor het leven te vinden. Uit onderzoek dat het Demografisch Instituut van de Hogeschool voor Economie in Warschau heeft verricht in het kader van het onderzoeksprogramma Famwell [Family Change and Subjective Well-Being, red.], blijkt dat bijna de helft van de vrouwen van de generatie uit de jaren 60 die geen kinderen hebben gekregen, simpelweg geen voldoende stabiele relatie had opgebouwd om een gezin te stichten. Dit komt deels omdat een vrouw die gestudeerd heeft, geen man zonder diploma´s wil. De statistieken tonen namelijk aan dat relaties met deze combinatie vrijwel niet voorkomen in Polen. Maar het is niet alleen een kwestie van diploma´s.
Overschot aan mannen die geen verantwoordelijkheid willen
Er is nog een ander probleem, dat vooral merkbaar is buiten de grote steden, waar ongehuwde mannen ergens halverwege het verleden en het heden zijn blijven steken. Zij denken nog altijd dat ze, net als in de goede oude tijd, vrijgesteld zijn van alle huishoudelijke plichten. Maar ze willen ook niet langer andere taken op zich nemen die geassocieerd worden met de traditionele mannenrol, zoals de rol van het gezinshoofd dat de materiële zekerheid waarborgt. Vrijgezelle vrouwen, die goed opgeleid zijn en steeds onafhankelijker en mobieler worden (het waren juist deze jonge vrouwen die verantwoordelijk waren voor de laatste grote emigratiegolf onder de Polen), willen zichzelf niet meer opzadelen met zo´n last. Toch zouden sommigen van hen niet afwerend staan tegenover een traditioneel rolpatroon: zij thuis, hij aan het werk, met een goed salaris aan het eind van de maand. Maar goed betaalde, openstaande banen, die zijn er niet. En zo zijn we weer terug bij af.
Het probleem dat vrouwelijke singles in de steden signaleren, is dat er een overschot is aan mannen die iedere verantwoordelijkheid uit de weg gaan en huiverig staan tegenover een langdurige relatie. Jonge stellen slagen er niet in om bij elkaar te blijven. Nooit eerder kon je, mede dankzij internet, zo makkelijk van het ene naar het andere avontuur springen. Waarom zou je je dan beperken tot een duurzame relatie met een en dezelfde persoon?
Demografen schatten het aantal Poolse singles tussen 25 en 45 jaar op zeven miljoen. Volgens een rapport van de OESO woont maar liefst 40 procent van de jongvolwassenen tussen 25 en 35 jaar nog bij hun ouders, terwijl ze hooguit een vrijblijvende relatie met iemand hebben.
Dat de vrouwen van tegenwoordig terughoudender zijn om een gezin te stichten, komt ook omdat zij de dochters zijn van de ´Poolse moeders´ (Matka Polka - de benaming voor een moeder die bereid is alle mogelijke offers te brengen voor haar kinderen en haar gezin). Hun hele jeugd hebben zij gezien hoe hun moeder uitgeput was door het combineren van twee banen, buitenshuis en binnenshuis. Voor vrouwen van de generatie uit de jaren 50 betekende het huwelijk automatisch dat hun welzijn achteruitging en dat hun leven in waarde verminderde. Hun dochters willen niet in diezelfde situatie terechtkomen.
Wetenschap heeft ouderinstinct terzijde geschoven
Antropologen benadrukken dat de plek die kinderen innemen op het lijstje van plannen, behoeften en doelstellingen, wezenlijk is veranderd. Psychotherapeuten beweren niettemin dat een kinderwens die niet in vervulling gaat, een van de moeilijkste levenservaringen is, die een volwaardig rouwproces met zich meebrengt. Maar dit geldt niet voor iedereen. De moderne wetenschap heeft het bestaan van een ouderinstinct terzijde geschoven. En sommige vrouwen voelen ook geen moederinstinct, zelfs niet als ze eenmaal moeder zijn. Het fenomeen dat mensen zich niet voortplanten, maakt dus deel uit van de ontwikkeling van de beschaving, net als een hogere levensverwachting.
Maar de behoefte om ouder van een kind te worden, kan ook enorm groot zijn. Los van onze waardensystemen willen de meeste mensen kinderen krijgen, die zij beschouwen als de essentiële ervaring van de liefde. Een ervaring die het leven zin geeft en die - uiteindelijk - de enige factor is die de bevolkingsgroei stimuleert.
