Meervoudig staatsburgerschap, toekomstmuziek?

Met meer dan 200 miljoen mensen die in een ander land dan hun geboorteland wonen en werken lijkt het vanzelf sprekend om verschillende identiteitsbewijzen te hebben. The Economist stelt dat staten daarom het recht op verschillende nationaliteiten zou moeten vereenvoudigen.

Gepubliceerd op 11 januari 2012 om 15:31

Vanuit de overheid bezien is het hebben van meerdere nationaliteiten in het gunstigste geval lastig en in het ongunstigste geval bedreigend. De overheid ziet het liefst dat wij op een en dezelfde plek worden geboren, wonen, werken, belasting betalen, een uitkering krijgen en overlijden, dat we op één paspoort reizen en dat we onze kinderen ook maar één nationaliteit nalaten.

Alleen in tijden van oorlog kan de overheid dan een beroep doen op onze loyaliteit, en misschien ook op ons leven. Nationaliteit is het bindmiddel dat burger en overheid bijeenhoudt. Als je daaraan gaat tornen, loopt de relatie op de klippen.

Het leven zit echter ingewikkelder in elkaar. Loyaliteit aan politieke organen hoeft niet exclusief te zijn: vaak overlappen ze elkaar. Veel Joden hebben naast de nationaliteit van hun geboorteland ook een Israëlisch paspoort uit solidariteit met de Joodse staat (en als een verzekeringspolis). Duitsers zijn misschien wel trots op het feit dat ze zowel Beier als Duitser als Europeaan zijn. Ierse burgers kunnen bij Britse verkiezingen hun stem uitbrengen.

Politiek protectionisme is een verkeerde reactie

Het vroegere idee van één nationaliteit per persoon lijkt achterhaald: tegenwoordig wonen en werken meer dan 200 miljoen mensen weliswaar in een ander land dan hun geboorteland, maar ze willen er nog wel graag naartoe reizen, er trouwen of investeren.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Politiek protectionisme, waarbij landen hun burgers dwingen om slechts één nationaliteit te kiezen of proberen hun het recht op meer dan een paspoort te ontzeggen, is daarop de verkeerde reactie. Dat lijkt bovendien een vreemde aanpak als je bedenkt hoe gemakkelijk het soms is om een nationaliteit te krijgen. In sommige landen is die zelfs gewoon te koop.

In andere landen, zoals Amerika, krijg je de Amerikaanse nationaliteit omdat je er toevallig geboren bent, dus zonder dat je er bewust voor kiest. Het zou dan ook veel beter zijn om de verblijfplaats (en dan vooral de fiscale verblijfplaats) als voornaamste criterium te gebruiken voor rechten en plichten van burgers in plaats van het paspoort tot een ware obsessie te maken.

Zo worden onderlinge cohesie en betrokkenheid bevorderd, aangezien die voortvloeien uit een bewuste keuze om in een bepaald land te gaan wonen en werken en zich aan te passen aan de daar geldende regels. De wereld is langzamerhand toch al bezig in die richting te bewegen.

Veel landen (meestal arm en slecht geregeerd) verzetten zich echter tegen deze trend en een aantal rijke democratieën, zoals Nederland en Duitsland, probeert deze ontwikkeling te omzeilen [zie kader hieronder, red.], waarbij een heel scala aan excuses wordt opgevoerd.

Belastingontduiking en misbruik van uitkeringen

Een van de zorgen die al veel langer bestaat, namelijk de veiligheid van het land, lijkt in moderne landen achterhaald. In vroeger tijden, toen men voor de verdediging van het land nog rekende op de dienstplicht, was nationaliteit inderdaad van belang. Bij moderne oorlogvoering is er echter geen sprake meer van legers met slecht getrainde dienstplichtige militairen.

Er zijn nog maar weinig landen die vertrouwen op de dienstplicht en in de landen waar de dienstplicht nog wel bestaat, wordt hij vaak geleidelijk afgeschaft. Nationaliteit is geen garantie voor loyaliteit: de grootste verraders in de geschiedenis waren rasechte staatsburgers. Veel mensen die bereid zijn fanatiek voor een vlag te vechten, zouden zelfs door een hel willen gaan om hun land te kunnen bereiken.

Dan blijft er alleen nog een berg politieke en financiële problemen over die regeringen associëren met buitenlanders: ze ontduiken belastingen, maken misbruik van uitkeringen of blijven er ouderwetse gewoonten uit het land van oorsprong op na houden.

De symbolische macht van de nationaliteit

Inderdaad, dat doen ze soms. Maar landen die een eind willen maken aan belastingontduiking, hun eigen taal willen beschermen of vreemde gebruiken als gedwongen huwelijken willen ontmoedigen, kunnen dat beter doen door middel van speciaal hiervoor ontworpen wetgeving in plaats van terug te grijpen op de symbolische macht van de nationaliteit.

Het Amerikaanse beleid om zijn staatsburgers belasting te laten betalen, ongeacht waar ze wonen, lijkt bijzonder tegennatuurlijk. Dat is een concessie aan accountants. Ingezetenschap is uiteraard essentieel in het geval van uitkeringen. Als je in een land woont en belasting betaalt, zou je op dezelfde wijze moeten worden behandeld als alle andere ingezetenen van dat land en beter dan een staatsburger die in het buitenland woont en niet meebetaalt.

Stemrecht blijft een lastig probleem

Het stemrecht vormt het lastigste probleem in een systeem dat is gebaseerd op ingezetenen. Dit recht is immers altijd verbonden met nationaliteit. Toch is er ook op dit vlak ruimte voor een middenweg.

In Frankrijk en Italië hebben burgers die permanent in het buitenland wonen (en meestal ook een dubbele nationaliteit bezitten) stemrecht. Dat is verstandig. Omgekeerd zouden landen ingezetenen die al lang in het land wonen, maar niet de nationaliteit hebben, wel stemrecht moeten geven, in elk geval bij lokale verkiezingen. EU-lidstaten kennen elkaars burgers dit recht al toe.

Het is echter onjuist om het vraagstuk van meerdere nationaliteiten uitsluitend op basis van kosten en problemen te bekijken. Het hebben van meerdere nationaliteiten bevordert namelijk ook de band tussen leden van religieuze of etnische gemeenschappen (vaak rijk en met goede connecties) en hun vaderland (meestal veel armer). Daar kunnen beide partijen van profiteren. Meerdere nationaliteiten zijn een onvermijdelijk gegeven en eigenlijk juist heel vooruitstrevend. Laten we ze dus vooral koesteren.

Dubbele nationaliteit

Europese landen leggen liever beperkingen op

Hoewel de regels voor dubbele nationaliteit wereldwijd in de meeste landen worden versoepeld, scherpen verscheidene Europese landen deze regels juist aan, constateert The Economist:

[…] in november verwierpen politici in Duitsland, dat een dubbele nationaliteit doorgaans alleen aanbiedt aan Europese staatsburgers, een voorstel op grond waarvan Duitsers met buitenlandse ouders de nationaliteit van hun ouders kunnen behouden als zij volwassen zijn. Vanaf 1 januari moeten nieuwe burgers in Frankrijk een handvestondertekenen waarin staat dat zij 'zich niet langer op een andere nationaliteit kunnen beroepen zolang zij zich op Frans grondgebied bevinden', al blijft een dubbele nationaliteit tot de mogelijkheden behoren. […] De Nederlandse regering heeft een nieuwe wet voorgesteld met als doel een dubbele nationaliteit onder immigranten te beperken (in 2011 hebben ongeveer 20.000 mensen via naturalisatie de Nederlandse nationaliteit verkregen). Die wet moet het de autoriteiten echter ook gemakkelijker maken om de meer dan 850.000 in de diaspora levende Nederlanders hun nationaliteit te ontnemen, mochten zij onderdaan van een ander land worden. […] In 2008 stelde het Migration Policy Institute, een denktank, vast dat in bijna de helft van alle landen het hebben van twee nationaliteiten in de een of andere vorm getolereerd wordt. […] Een van de redenen voor meer liberalisering op dit gebied is een praktische: het is moeilijker geworden om te controleren of iemand een dubbele nationaliteit heeft. Door de groei van de migratie en van het aantal grensoverschrijdende huwelijken worden steeds meer kinderen in multinationale gezinnen geboren. […] Regeringen die veel immigranten opnemen […] denken dat het gunstig uitpakt wanneer zij de nieuwkomers hun oude paspoort laten houden. Uit onderzoek kan namelijk worden opgemaakt dat immigranten die niet met de angst hoeven leven om hun huidige nationaliteit kwijt te raken, eerder voor naturalisatie in hun nieuwe thuisland kiezen en eerder integreren dan mensen die op de lange termijn hun status als vreemdeling behouden. (Of zij vervolgens betere of slechtere burgers worden, is lastiger aan te tonen).

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp