Kies een taal
“In Oost-Europa geloven de mensen nog dat kunst de wereld kan veranderen”. Dit citaat is een interpretatie, maar het etiket dat op de reeks Albanese kunstwerken in de Parijse publieke ruimte zit, spookt door mijn hoofd. “Het geval Tirana” is een speciale afdeling binnen de expositie “Les Promesses du Passé” (“De beloften van het verleden”), die sinds april in het Centre Georges Pompidou in Parijs te zien is [tot 19 juli]. De sectie is gewijd aan een project dat op initiatief van de burgemeester van Tirana, Edi Rama op poten is gezet, een voormalig kunstenaar van de Westerse school, en waarbij de starre gevels in de stad Tirana getransformeerd werden naar veelkleurige kunstwerken. Het is waar dat tussen al de getoonde werken dit het enige werk van na 1990 is waaruit duidelijk een streven naar sociale verandering blijkt. En toch, onder de opgewekte toon van het voorkomen van deze kunstuiting, blijft het zo dat de kunst in Oost-Europa van een diepe sociale en politieke betrokkenheid getuigt, welke naam er ook gegeven wordt aan dit deel van Europa.
Speciaal kunstwerk voor Pompidou: een leiding met traangas
De naam van de expositie is geïnspireerd op het werk van de schrijver Walter Benjamin. Er worden werken van een groot aantal artiesten uit het ‘voormalige’ Oost-Europa tentoongesteld, van de Servische Marina Abramović tot de Roemeen Daniel Knorr (met een speciaal voor “Pompidou” ontworpen installatie: het ‘omleiden’ van een leiding waardoor traangas stroomt, omdat leidingen het architecturale leitmotiv waren voor Renzo Piano en Richard Rogers toen zij het Centre ontwierpen), en via de werken van de Roemeen Ion Grigorescu tot die van de Kroaat Mladen Stilinović. Ook wordt er werk getoond van de Fransen Cyprien Gaillard en Yael Bartan, die ‘oriëntaals-Europese’ thema’s gebruiken maar niet uit die streken afkomstig zijn.
Met zijn futuristische gebouw in het commerciële en historische centrum van Parijs, is het Centre Pompidou een geslaagde combinatie van toeristische attractie en een revolutionair centrum voor visuele kunsten (maar waar vooral geld wordt besteed aan de hedendaagse klassiekers wanneer het op investeren aankomt).
Oost-Europese kunst moet op zijn minst begrepen worden
In dit complexe museale landschap probeert “Les Promesses du Passé” “het wiel opnieuw uit te vinden” (deze uitdrukking komt uit de expositiecatalogus, waarin het de titel vormt voor het Albanese hoofdstuk) voor de moeilijke of zelfs onmogelijke herdefinitie van de kunst van achter het voormalige IJzeren Gordijn. Ook probeert de expositie deze kunst op zijn minst te laten accepteren door het Westen, als opname in de Westerse canons te hoog gegrepen blijkt. Dat er anders naar ‘oosterse’ kunst gekeken kan worden, wordt wel bewezen door de retro-avant garde, een concept waarmee het collectief Neue Slowenische Kunst (NSK) hun eigen context ontwikkelde en weigerde zich te laten vangen in de mogelijke fuik van het complexe Westerse canonieke schema.
De kunst uit het oostelijke deel van het continent, dat soms als blok (communistisch en postcommunistisch) en soms volgens nationale criteria (in 1983 herbergde het Centre Pompidou bijv. “Présences polonaises” ) wordt gepresenteerd vindt zich noodgedwongen conceptueel en periodiek opnieuw uit. Paradoxaal genoeg is het het communistische verleden die deze kunst vanuit Westers oogpunt zijn gemeenschappelijke en unieke thema heeft gegeven: het trauma, de herinneringen, de (n)ostalgie. Alles is politiek, lijken de gebouwen van Tirana te zeggen.
