Kies een taal
Sebastian Müller, een dertigjarige ingenieur, had geen reden tot klagen over zijn werk in de Audi-fabriek in Ingolstadt bij München, waar hij meer dan 4.500 euro per maand verdiende. Toch ging hij terug naar zijn geboortestreek Lausitz in het oosten van Duitsland om daar voor een kleine fabrikant van auto-onderdelen te werken. "Ik verdien minder, maar ik ben hier gelukkiger dan in het westen", vertelde hij Der Spiegel.
Müller is geen uitzondering. Alleen dit jaar al zijn honderden mensen vanuit het westen van Duitsland teruggekeerd naar de voormalige DDR. Het prestigieuze Institut für Arbeitsmarkt- und Berufsforschung (IAB) in Nürnberg spreekt van de omkering van een trend. Tot voor kort had het oosten van Duitsland met ontvolking te kampen, nu is het tij aan het keren.
Geen bloeiende landschappen
In de zomer van 1990, enkele weken voor de hereniging, deed bondskanselier Helmut Kohl zijn beroemde belofte dat de oostelijke staten tot "bloeiende landschappen" zouden worden getransformeerd.
Maar hoewel er in de tien jaar daarna zo'n 1.500 miljard euro in de regio werd gepompt, ontstonden er geen bloeiende landschappen. Bedrijfstakken, die voorheen door de staat werden beheerd, bleken niet concurrerend te zijn en mensen ontdekten plotseling de bittere smaak van werkloosheid.
Ongeveer twee miljoen mensen verlieten de zogenaamde 'nieuwe Duitse staten' en trokken westwaarts op zoek naar werk: alleen al in 1990 nam het inwonertal in de staat Saksen aan de Poolse grens met 130.000 af. De exodus had een verwoestend effect. De best opgeleide werknemers (zo had 60 procent van de emigranten uit Mecklenburg-Voor-Pommeren hoger onderwijs genoten), onder wie veel vrouwen, trokken massaal naar München, Düsseldorf en Hamburg.
Het voormalige Oost-Duitsland bloedde leeg; geschoolde arbeidskrachten en toekomstige ouders zeiden hun thuisland vaarwel. Veel Duitsers wezen er dikwijls op dat in de vroegere Oost-Duitse steden 'alleen nog maar ouderen en neonazi's van de NPD waren achtergebleven'.
De verandering in de voormalige DDR werd belichaamd door de sloop van flats in communistische stijl, waar niemand meer woonde (op deze manier werden 130 duizend flatwoningen neergehaald), en de sluiting van scholen die een tekort aan leerlingen kenden.
Mede door de kennisvlucht naar de westerse deelstaten moesten veel bedrijven hun deuren sluiten en bleef de werkloosheid maar toenemen. Nog maar enkele jaren geleden voorspelden de meeste deskundigen dat het voormalige Oost-Duitsland in 2015 door een ernstige demografische crisis zou worden getroffen, maar de catastrofe bleef uit.
Volgens Der Spiegel keerden afgelopen jaar drieduizend mensen meer naar Saksen terug dan er weggingen. Ook in Brandenburg nam het aantal inwoners netto weer toe en in Thüringen stond de migratiebalans op nul.
"Saks, kom naar huis!"
"Hebt u heimwee? Hijs de zeilen en ga op weg. U zult er geen spijt van krijgen!" Dat is de boodschap van een reclamefilmpje op MV4You, een website die zijn naam heeft ontleend aan een acroniem voor ‘Mecklenburg-Vorpommern for you’. MV4You toont videoclips over een meisje uit Rostock dat haar geluk zocht in Düsseldorf, maar op een gegeven moment besloot naar huis terug te keren.
Wellicht nog belangrijker, op de website staat een lange lijst met vacatures. Op die manier hoopt men migranten aan te trekken. Saksen heeft op zijn beurt een soortgelijke campagne gelanceerd: "Saks, kom naar huis!"
Tien jaar geleden werd er tegen zulke projecten, waarmee op zijn best misschien enkele tientallen mensen per jaar werden binnengehaald, sceptisch aangekeken. Nu is de situatie veranderd en doen ook lokale politici er volop aan mee. Begin april ging Reiner Haseloff, de minister-president van Saksen-Anhalt, op tournee in het vroegere West-Duitsland om vijfduizend emigranten terug te halen.
Burgemeesters laten zich evenmin onbetuigd en het lijkt erop dat ze succes hebben. Volgens het prestigieuze IAB in Nürnberg overwegen inmiddels twee op de drie emigranten terug te keren.
'Ostalgie'
De Ossi's gaan terug naar huis omdat niemand in het westen hun echt hartelijk ontving. Ze werden als tweederangsburgers beschouwd en vormden het doelwit van talrijke grappen over hun leven in een communistisch land en hun onvermogen zich aan westerse gewoontes aan te passen.
Veel van hen klaagden erover dat ze in een soort getto woonden en nauwelijks contact met de Wessi's hadden: ze leidden een leven van ‘ostalgie’ dat werd verzacht door in speciale internetwinkels voor Ossi's DDR-voedsel te kopen. Door de grote vraag schoten dergelijke winkels als paddenstoelen uit de grond.
Soms schrijft de pers nog steeds over de nieuwe deelstaten alsof het een ander land betrof. In 2010 was er in de media veel te doen om een accountant uit Oost-Berlijn die solliciteerde naar een baan in Stuttgart.
Ze werd afgewezen en iemand schreef "DDR" op haar cv. De vrouw beweerde dat ze slachtoffer was van etnische discriminatie en spande een rechtszaak aan. Ze verloor op formele gronden, omdat de rechtbank oordeelde dat er niet zoiets als Oost-Duitse etniciteit bestond.
Het visioen van Kohl krijgt gestalte
In het voormalige Oost-Duitsland is er niemand die Ossi's discrimineert en - heel belangrijk - er zijn banen te vergeven. De werkloosheid is nog steeds hoog, vaak tweemaal zo hoog als in het voormalige West-Duitsland - in Mecklenburg-Voor-Pommern is het bijna 15 procent - maar lokale bedrijven hebben dringend ingenieurs en IT-specialisten nodig.
Na twintig jaar begint het visioen van Kohl gestalte te krijgen en de verwachting is dat tegen het eind van dit decennium de inwoners van de nieuwe deelstaten dezelfde levensstandaard zullen hebben bereikt als hun rivalen in het vroegere West-Duitsland.
Hun gerenoveerde huizen en bruisende universiteiten wekken reeds jaloezie bij veel steden in het westen van Duitsland. Zo is Dresden uitgegroeid tot een van Duitslands snelst groeiende steden en vormt Jena in Thüringen nu een belangrijk centrum voor hoogtechnologische bedrijven.
De lonen in het voormalige Oost-Duitsland liggen ongeveer een derde lager dan in het westen, maar de huur- en voedselprijzen zijn eveneens lager. Terugkerende Ossi's zullen dus niet met een inkomensschok te maken krijgen.
Sociologen voegen daaraan toe dat zij door hun ervaring met mobiliteit en hard werken en de moed die zij in het westen hebben getoond, in het oosten verandering zullen teweegbrengen, waar hun nieuwe oude buren van zullen profiteren.
Maar de deskundigen blijven voorzichtig. Zij waarschuwen dat de groei in de voormalige DDR wellicht een zwakke basis heeft. Bedrijven doen het nu goed omdat het hele land welvarend is, maar die welvaart zal niet voor eeuwig duren. Over niet al te lange tijd kan de golf van huiswaarts kerende migranten wel eens tot bedaren komen.
