Russen op zoek naar prijsknallers in Gdańsk

Deze keer rijden ze niet in tanks naar Gdańsk, maar in bussen en auto’s met ‘39’ op hun nummerbord, wat erop duidt dat ze uit de regio van Kaliningrad komen. Tegenwoordig verlaten de Russen de stad niet hun handen vol met oorlogsbuit, maar met boodschappentassen, dit tot het grootste genoegen van de plaatselijke winkeliers.

“Allemaal goede aankopen”, zegt Tatiana Babak. Ze komt net uit de IKEA en laadt haar auto vol met uitpuilende tassen. Tatiana is met haar vriend en tevens taxichauffeur Władimir Poliakov naar Gdańsk gegaan. Daarvoor hebben ze 130 kilometer afgelegd. Het is een lowcost reis, want Russische benzine is goedkoop: à 3 zł [0,72 euro, red.] de liter. Tatiana gaat zeker een keer per maand naar Tricité (een havenagglomeratie bestaande uit Gdańsk, Sopot en Gdynia), Władimir komt er nog vaker.

“Behalve de benzine is alles bij jullie goedkoper”, legt ze uit. “De prijzen zijn twee tot twee en een half keer zo laag: melk, groente, schoonmaakmiddelen, luiers. Zelfs alcohol is bij jullie scherper geprijsd. De prijzen zijn correct, er is meer keuze en je weet tenminste zeker dat je niet te maken hebt met namaak. Bovendien is de omgeving mooi en de meeste mensen zijn onbevooroordeeld en aardig. Je voelt je hier goed.”

‘Klein grensverkeer’

De massieve toestroom van inwoners van Kaliningrad naar Gdańsk kwam vorig jaar zomer op gang na de invoering van een speciale grensregeling genaamd ‘klein grensverkeer’. Een regeling die mogelijk werd gemaakt door een verdrag dat in december 2011 door beide regeringen was ondertekend en zes maanden later van kracht ging.

Nu hoeven de Russen alleen maar bij het Poolse consulaat in Kaliningrad een aanvraag in te dienen om in het kader van ‘klein grensverkeer’ naar Polen te kunnen reizen. Na twee maanden wordt er dan een reispas afgegeven die twee jaar geldig is.

“Onze samenwerking is een succes en wij hopen dat dat een argument kan zijn in onze discussies met Brussel om de EU-visa voor alle Russische staatsburgers af te schaffen”, legt de Russische consul-generaal Sergei Puchkov uit. “We hebben vele samenwerkingsprojecten op economisch, cultureel, universitair en sportief gebied. De Polen helpen ons met de voorbereidingen van het WK voetbal van 2018”, licht hij toe.

Eerste levensbehoefte

Zo doen er sinds zes maanden ieder weekend een dertigtal bussen en honderden auto’s de winkelcentra van Gdańsk aan. Iedereen gaat ernaartoe: kleine winkeliers, boeren, studenten, leraren en ambtenaren. Meer dan een luxe uitje duidt de reis voor hen allen vooral op een eerste levensbehoefte.

Polen heeft geen andere grens met Rusland dan deze 210 kilometer lange landsgrens en de 22 kilometer lange zeegrens in het noordoosten van het land. De exclave van Kaliningrad telt een oppervlakte van 13 duizend vierkante kilometer en 950 duizend inwoners. De exclave grenst in het noorden en in het oosten aan Litouwen, in het westen wordt het begrensd door de Oostzee en in het zuiden vormt Polen de grens.

Ongeveer tweederde van de bevolking van de exclave woont in Kaliningrad, de hoofdstad die na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht op dezelfde plek als de voormalige Duitse stad Königsberg, of in het Pools Królewiec. De Duitse stad werd compleet vernietigd tijdens de oorlog en de nieuwe stad werd in Sovjetstijl herbouwd. Het stratenplan werd geheel veranderd waardoor het tegenwoordig onmogelijk is de route van de dagelijkse wandeling van de bekendste inwoner van Königsberg, Emmanuel Kant, te lopen. Zelfs in grote lijnen kan die route niet meer gelopen worden. Gelukkig zijn de ruïnes van de voormalige kathedraal met het grafmonument van de filosoof bewaard gebleven. Het is een van de weinige toeristische attracties van het postcommunistische Kaliningrad.

Speciale rijstrook voor benzinetoeristen

De gemiddelde verblijfsduur van Polen die de grens overgaan is twee uur, en die brengen ze dan meestal door op benzinestations. Volgens Sergei Puchkov is de grenshandel in benzine een georganiseerde zaak: “Van de honderd auto’s die aan de grens in de file staan, behoren er negentig toe aan Polen uit het grensgebied. Kenmerkend is dat de meesten in een Audi 100 rijden.” Waarom? “Nou, omdat die zo’n grote tank heeft waarin honderden liters benzine gegoten kan worden”, legt Puchkov uit.

De Russische ambassade in Warschau heeft aan de Poolse autoriteiten voorgesteld een speciale strook voor deze benzinetoeristen aan te leggen om zo te voorkomen dat andere weggebruikers in de ellenlange files verstrikt raken. “De autoriteiten hebben geantwoord dat dit in tegenspraak met de regels zou zijn”, zegt Puchkov. “Want iedereen moet dezelfde rechten hebben."

Prijzen inclusief fraudekosten

Hoe kan het dat een gewoon pak yoghurt dat je aan de ene kant van de grens koopt twee keer zo duur is als je de grens oversteekt? Adam Hlebowicz, auteur van een onlangs uitgegeven toeristengids over Kaliningrad, legt op duidelijke wijze de kern van het probleem uit. “Waar die prijzen vandaan komen? Dat was voor mij een groot raadsel totdat de inwoners van Kaliningrad me uitlegden dat de die prijzen inclusief de kosten zijn van fraude die wordt gepleegd door plaatselijke ambtenaren”.

De opening van de Poolse grens zorgt voor aanzienlijke verliezen in de winkels aan de Russische kant. Het is zo erg, valt te lezen op nieuwsportal Kaliningrad.ru, dat de gouverneur van de stad, Nikolaï Tsukanov, onlangs zijn ambtenaren heeft gevraagd of het prijsverschil van een worst aan de ene en de andere kant van de grens gerechtvaardigd is. Het antwoord was nogal beknot en gaf als uitleg de buitensporige marges van de grote supermarktketens.

Inkomsten worden ‘onder de tafel’ aangevuld

Corruptie is een systematisch probleem in Rusland. Daarbij gaat het niet om georganiseerde criminaliteit in de westerse zin van het woord. Al ten tijden van de Russische tsaren bestond er een universeel systeem van ‘toe-eigening’. De overheidsambtenaar ontving slechts een bescheiden salaris, want volgens de ongeschreven regel zou hij dit wel ‘onder de tafel’ aanvullen.

De Zweden, die niets van corruptie willen weten, hebben er meerdere jaren over gedaan een contract af te sluiten om een filiaal te openen in Moskou. Het bedrijf weigerde om een grote som geld ‘onder de tafel’ te betalen.

Heel Rusland lijdt onder deze georganiseerde afpersing. De inwoners van Kaliningrad bevinden zich in een bijzonder situatie: ze kunnen goedkoop winkelen aan de Poolse zijde van de grens. De winst vloeit naar de Poolse bedrijven. Precieze cijfers ontbreken, maar geschat wordt dat de exclave iedere maand zeker 20 miljoen euro misloopt dat in Polen terechtkomt.