Kies een taal
Het is het nieuwe Duitse wonder. De economische ineenstorting in alle grote Europese landen is het meest spectaculair in Duitsland en toch stijgt de werkeloosheid er niet. Zo is in het eerste kwartaal van 2009 het Duitse bruto nationaal product (BNP) met 6,9% gedaald ten opzichte van dezelfde periode in het afgelopen jaar, t.w. een tweemaal hogere daling dan die van het Spaanse BNP (- 3%; cijfers van Eurostat). Parallel hieraan is de werkeloosheid in Duitsland in dezelfde periode gestegen van 7,4% naar 7,7% van de actieve bevolking; in Spanje is deze vrijwel verdubbeld, van 10% naar 18,1%.
Dit Duitse wonder komt door verschillende maatregelen. Twee in het bijzonder. Allereerst de faciliteiten voor bedrijven die geconfronteerd worden met een conjuncturele daling van de vraag, om de arbeidstijd van hun werknemers te verkorten in de vorm van door de staat gestimuleerde Kurzarbeit [letterlijk, ‘kort werk’]. Er zijn 1,5 miljoen werknemers betrokken bij een gemiddelde verkorting van een derde van de werktijd. Dankzij de maatregel is er het equivalent van ongeveer een half miljoen voltijdbanen behouden. De tweede maatregel die de hoogte van de werkeloosheid beperkt, is het ‘in de wacht zetten’ of tijdelijk opheffen van het werk: het bedrijf betaalt 10% van het salaris door, de rest wordt vrijwel volledig door de staat bijbetaald; de werknemer blijft op de lijst met werknemers van het bedrijf staan, maar zijn werk bestaat uit het gebruiken van zijn vrije tijd voor opleiding en omscholing.
Het is als het ware de ruimere en tijdelijke tegenhanger van het Spaanse “Expediente de Regulación de Empleo” (ERE, herstructureringsplan), maar soepeler en met minder administratieve voorwaarden [In Spanje], heeft de verdwijning van arbeidsplaatsen nog nauwelijks betrekking op contracten voor onbepaalde tijd; twee derde van de arbeidsplaatsen die in de afgelopen 12 maanden zijn verdwenen gold tijdelijke contracten.
Het succesvolle behoud van werkgelegenheid in Duitsland mogen we niet een statistische goocheltruc noemen, waarbij de ‘in de wacht’ gezette werknemers als werknemers en niet als werkelozen worden geteld. Duitsland is de grootste exporteur ter wereld (48% van zijn BNP) met de meest concurrerende economie: als de wereldhandel uit de crisis geraakt, zal de export van het land weer aantrekken en daarmee de werkgelegenheid in de levensvatbare bedrijven ervan. Deze inzet is eveneens gebaseerd op een bedrijfscultuur op lange termijn, die van het Rijnlands kapitalisme zoals Michel Albert het in zijn klassieker Capitalisme contre capitalisme (1991) [“kapitalisme tegen kapitalisme”] beschrijft, in tegenstelling tot het Angelsaksische kapitalisme dat kortzichtig en antisociaal is. Het verstarde Duitse systeem werd vanaf begin 2000 radicaal versoepeld, met de Agenda 2010 van de coalitie onder leiding van Gerhard Schröder, daarna overgenomen door Angela Merkel: Ah, het is zo belangrijk voor een fundamentele continuïteit te zorgen tussen twee economische beleidsvormen!
Er vonden verschillende hervormingen van (met name) de arbeidsmarkt plaats met onvermijdelijke opofferingen waarover door de commissie-Hartz is onderhandeld en waarbij niet alleen naar de ontslagkosten is gekeken, maar eveneens naar: werkdag, onafhankelijk werk, mini-job, duur van de werkeloosheidsuitkering, matiging salariseisen, optrekken van de pensioengerechtigde leeftijd, aanvullende ziektekostenverzekeringen… Door de Hartz-hervormingen heeft Duitsland zijn concurrentiepositie (10 punten ten opzichte van de eurozone, 17 ten opzichte van de Verenigde Staten, 24 ten opzichte van Spanje) en zijn plaats als grootste exporteur ter wereld teruggekregen. Er is eveneens een uitgelezen hulpmiddel geïntroduceerd, namelijk een uiterst efficiënt netwerk van arbeidsbureaus (van de overheid en particuliere, op federaal niveau en op dat van de Länder).
De hervorming van de arbeidsmarkt is zeker niet het wondermiddel om uit de crisis te geraken (de oorzaken liggen elders), noch het toverstokje om arbeidsplaatsen mee te scheppen, maar het Duitse experiment toont aan dat dit bijdraagt aan het behoud van werkgelegenheid. Of in ieder geval aan het scheppen van gunstige omstandigheden voor het creëren van werkgelegenheid. Spanje kan nog veel van Duitsland leren.
