Kies een taal
De Europese Unie beleeft momenteel een ondemocratische staatsgreep en schijnbaar heeft niemand daar iets op aan te merken. Niet in Portugal noch in het merendeel van de andere Europese landen. Alleen in Groot-Brittannië, waar de democratie erg oud en zeer diep geworteld is, wordt er geprotesteerd en weerstand geboden. U dacht dat ik overdreef? Ik dacht het niet. Ik noem het een Trans-Europese staatsgreep - en dan weeg ik mijn woorden nog zorgvuldig – namelijk een poging om de nationale soevereiniteit te schenden, waarmee de evenwichtigheden van het Verdrag van Lissabon worden overtreden en de nationale parlementen worden vernederd. De maatregelen worden aan het publiek gepresenteerd als belangrijke stappen op weg naar 'meer Europa” en als een eerste concrete stap naar een pan-Europees “economisch bestuur”. Toch is er op geen enkel moment een beroep gedaan op de Europese kiezers om over deze maatregelen te stemmen, en ze hebben zelf hun wil om te stemmen ook niet laten horen.
Met het idee dat je nooit moet gaan stilstaan op een rechte weg zijn de mensen die Europa naar haar eigen ondergang zouden kunnen leiden, ondermijnd door de onverzoenlijke scheiding tussen de federalistische elite en de kiezers die zich nauwelijks herkennen in de ruimte en de regels van de verschillende nationale democratieën, nu al bezig met een veel te grote stap.
Er is geen overeenkomst tussen de ruimte waarin burgers denken dat ze iets te zeggen hebben (die, of we dat nu leuk vinden of niet, nog altijd de ruimte van nationale staten is en dat zal ook zo blijven), en de ruimte waarin steeds vaker besluiten worden genomen, die bovendien steeds minder geliefd worden.
EU weet niet hoe ze haar bestuur moet vervangen
De Europese Unie zakt voor de belangrijkste test op het gebied van democratie: ze weet niet hoe ze op vreedzame wijze haar eigen bestuur moet vervangen. Het Europese Parlement kan de Commissie ontslaan, zeker, maar kan de Raad niet naar huis sturen. Bovendien is er geen enkele kiezer die er bij het stemmen op zijn Europarlementariër aan denkt wie de volgende voorzitter van de Commissie zal zijn.
Maar laten we nu niet denken dat het om een probleempje gaat, dat met 'dapperheid', 'moed' en 'visie' van de zogenaamde Europese leiders (die volgens horen zeggen overigens niet bestaan) wel kan worden opgelost. Het is een centraal probleem, omdat het niet mogelijk is om meer politieke eenheid te krijgen zonder meer overdracht van soevereiniteit, en evenmin om een “economisch bestuur” te krijgen dat die naam verdient zonder werkelijke Europese begroting.
We nog kunnen twijfelen aan het symbolische gewicht van de verplichting dat alle lidstaten hun begroting eerst aan Brussel voorleggen (aan wie in Brussel weet overigens niemand) en dan pas aan hun eigen parlement. Ook kunnen we nog leven in de illusie dat de werkelijke leiders van de EU gemeenschappelijke instanties zijn en niet de machtigste van haar lidstaten, met Duitsland op kop. En ook zouden we het risico willen negeren dat een overwicht van de grote lidstaten nationalistische reacties zal uitlokken. Waar we echter absoluut niet omheen kunnen, is het feit dat het onmogelijk is om de Europese begroting te verhogen. Want het merendeel van de lidstaten en hun bevolking zullen dat op korte termijn weigeren.
Hulp IMF: goed voor de gezondheid van EU- democratieën
Het achterliggende probleem dat deze crisis heeft blootgelegd is dat de lidstaten de controle op hun monetaire beleid verliezen, terwijl ze geen enkel middel hebben om een snel herstel van een concurrentieverlies van hun nationale economie te bewerkstelligen. Binnen een monetaire unie kan dat probleem alleen maar worden opgelost door middel van de interne overdracht van financiële middelen ten gunste van regio's of landen die worden getroffen door een fenomeen dat ook wel “asymmetrische schokken” wordt genoemd. Maar er is een veel groter budget nodig dan het huidige percentage van 1,23 van het bbp van de EU om te zorgen dat er dergelijke interne overdrachten mogelijk zijn die kunnen dienen als steun voor een regio of land om uit de crisis te komen.
Als Europese leiders hun mateloze trots zouden willen laten varen, zouden ze inzien dat een beroep op het IMF (of een vergelijkbare instantie) in het voordeel werkt van de gezondheid van Europese democratieën: de inbreuk op de nationale soevereiniteit van een dergelijke interventie zal altijd tijdelijk zijn, in tegenstelling tot de definitieve overdracht van soevereiniteit zoals die momenteel wordt overwogen.
Het is waar dat sommige landen, waaronder Griekenland, Portugal en Spanje, in een situatie zitten waarin ze door toedoen van hun eigen fouten zijn beland. We zouden zover kunnen gaan en zeggen dat ze een waakhond (of zelfs meerdere) nodig hebben binnen hun ministeries van Financiën. Maar de schade die de schuldencrisis heeft veroorzaakt zou er niet toe moeten leiden dat er wordt gereageerd met overhaaste maatregelen die, in tegenstelling tot wat hun voorvechters zeggen, burgers van de EU eerder zullen verwijderen dan dat ze bijdragen aan de versterking van deze ruimte. Een ruimte waarvan de grote successen altijd de economische integratie zijn geweest en die zijn grootste tegenslagen heeft beleefd met zijn dromen van een transformatie naar een nieuwe politieke mogendheid. Het is goed om te beseffen dat crises niet alleen een gelegenheid zijn om sneller voort te gaan op de weg die nog moet worden afgelegd. Ze zijn even goed een gelegenheid om een andere weg in te slaan.
