Voorwaarts Europa!

Het moment is speciaal: Europa heeft aan kracht verloren en weet niet echt wat het moet doen nu het wordt beheerst door een drievoudige crisis: een economische, een institutionele en de crisis door het gebrek aan vertrouwen en een toekomstvisie. Maar de EU is zojuist een nieuw institutionele termijn ingegaan: een nieuw parlement en binnenkort een nieuwe Commissie. De apathie van Europa moet worden overwonnen.

Het weekblad Polityka en demosEuropa - Centre for European Strategy, een denktank in Warschau, hebben een reflectiegroep opgericht met het doel om een nieuwe agenda voor de Europese Unie op te stellen. Het uitgebreide rapport met de naam ‘Europe Can Do Better’ werd op 16 juli in Warschau onthuld en men wil dit ook in enkele Europese hoofdsteden presenteren. De belangrijkste boodschap is duidelijk: de EU moet doorzetten en een nieuw, veeleisend integratieproject starten dat vergelijkbaar is met het wegvallen van de binnengrenzen in de jaren tachtig of de invoering van de euro in de jaren negentig.

De EU is meer dan een succesvolle internationale organisatie: het is een politiek en cultureel project. Het belang ervan wordt bepaald door de aantrekkelijkheid van dat wat Europa te bieden heeft aan zichzelf en anderen. Momenteel zit het Europese debat vast, het is blijven hangen tussen de droom van een Verenigde Staten van Europa, waar tot voor kort iedereen vol van was, en misleidend pragmatisme, dat nu het politieke leven in Europa domineert. Dit bekrompen pragmatisme is net een virus dat de Unie verzwakt en gaandeweg verschillende keren muteert. Het is van invloed op de meest fundamentele kwesties, waaronder de interne marktwerking. Paradoxaal genoeg kan een dergelijke 'zelfdesintegratie' van de EU gevaarlijker zijn dan problemen die haar legitimiteit ter discussie stellen.

In een recente uitspraak over het Verdrag van Lissabon hebben de rechters van het Duitse constitutionele hof in 147 pagina’s betoogd dat tijdens de Europese integratie de macht van de nationale staten te veel is ingeperkt. We moeten een beslissing nemen: we zijn nationale staten of de Verenigde Staten van Europa. We kunnen niet allebei tegelijk zijn.

Al enige tijd doet de term 'G2' de ronde, die staat voor de Verenigde Staten en China. Maar één Europees land is geen partner voor deze twee. Moet de EU de G2 niet transformeren tot de G3? Als de Europese Unie de strijd om wereldwijde invloed verliest, zal ze ophouden te bestaan als politieke entiteit. De G3 kan pas werkelijkheid worden als de EU een gemeenschappelijke strategische cultuur ontwikkelt en leert om de vertegenwoordigers te vertrouwen. Een Europese diplomatie, waarvoor het Verdrag van Lissabon het groene licht geeft, kan pas na jaren tot stand komen en door de belangrijkste hoofdsteden van Europa worden aangelijnd, of kan snel worden opgericht en adequaat worden uitgerust. Het is duidelijk dat we voor de tweede optie moeten kiezen.

Europa heeft behoefte aan politisering, die kan worden gerealiseerd door de vorming van echte Europese politieke partijen. Zij, en niet de nationale partijen, zouden het debat vóór de Europese parlementsverkiezingen moeten voeren. We zouden dan provinciale verkiezingscampagnes voorkomen, die worden gedomineerd door binnenlandse kwesties en persoonlijke ambities van de individuele gemeenten. Europeanen zouden dan discussies voeren over Europese kwesties: iedereen weet dat kwesties als milieubescherming, vervoer of energie niet door één lidstaat kunnen worden opgelost, dus het Europese openbare debat moet dan ook niet op dat niveau worden gevoerd.

Nauwe samenwerking tussen de EU en de NAVO is nodig. Een nieuwe fase zou moeten beginnen, waarbij de belangrijkste uitdagingen in kaart moeten worden gebracht, en raakvlakken tussen de Europese veiligheidsstrategie en het nieuwe strategische concept van de NATO worden vastgesteld. De EU moet in staat zijn tot rampenbestrijding zodat ze niet hoeft te vertrouwen op de welwillendheid van de lidstaten.

Gelukkig heeft de crisis aangetoond dat de structurele basis van de EU, met name de Europese Centrale Bank, solide is. Als we de euro niet zouden hebben, zou Europa waarschijnlijk zijn ondermijnd door golven van concurrerende devaluaties, omdat elke lidstaat zou proberen om voor zichzelf wisselkoersvoordelen te realiseren. De euro moet worden versterkt: laat de euro een belangrijke wereldwijde reservevaluta worden naast de Amerikaanse dollar. De uitbreiding van de eurozone wordt een van de belangrijkste politieke projecten in de komende tien jaar. De scheiding tussen oude en nieuwe lidstaten moet worden overbrugd.

Het Europese project is altijd gebaseerd geweest op economische integratie. Hiervan worden we ons met name pijnlijk bewust tijdens een crisis. Voorlopig heeft iedereen gehandeld naar eigen goeddunken. Duitsland heeft een constitutionele vereiste ingevoerd om het begrotingstekort terug te dringen, terwijl Frankrijk wil investeren 'in de toekomst' door de binnenlandse schuld te stimuleren. Het touwtrekken, waarbij de sterkste partij wint, blijft aan de orde van de dag. Volgens Polen is het absoluut noodzakelijk dat de fundamentele principes van de EU (het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal) wordt verdedigd, ongeacht of de economische situatie goed of slecht is. Maar ook moet de EU-begroting worden verhoogd, die op dit moment slechts 1% van het Europese BBP bedraagt. Dit geld is nodig om Europese onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten te steunen, want de Europese economie staat of valt met innovatie in de 21ste eeuw.

Eén crisis is nog aan de gang en andere dienen zich al aan. De eerste hiervan wordt veroorzaakt door de demografische situatie, die voor Europa zowel een succes als een probleem is. De helft van de Europeanen is de komende twee of drie jaar ouder dan 50. Er is geen andere samenleving of economie ter wereld met een soortgelijk demografisch profiel. Hiervoor is een Europese politieke overeenkomst nodig, een verhoging van de pensioenleeftijd, een geleidelijke overgang (zoals in Polen) naar een model van pensioensparen waarbij de inleg niet op voorhand is vastgelegd.

Het aantal problemen waarmee de EU de komende jaren te maken krijgt, is zorgwekkend. Ironisch genoeg verklaart dit waarom er in de huidige situatie zo een enorm gebrek aan politiek leiderschap is geweest. Het is vele malen eenvoudiger om heil te zoeken in binnenlandse politieke debatten en de wereld te vergeten, stil hopend dat iemand anders de problemen voor je oplost. Maar de idylle komt nu tot een einde. Met Jerzy Buzek aan het hoofd van het Europees Parlement en het naderende Poolse voorzitterschap in 2011 heeft Polen we geen andere keus dan ons beter te bewapenen.