Kies een taal
Hoe kunnen we nog zeggen dat de relatie tussen Polen en Litouwen in de afgelopen 20 jaar uitstekend is geweest terwijl nu blijkt dat het de slechtste uit de Europese Unie is? Wat is er gebeurd met ons [Pools-Litouws] strategische partnerschap? Was het slechts een loze kreet om de onaangename realiteit te verdoezelen?
De kern van het probleem wordt gevormd door de omstandigheden en rechten van een kwart miljoen Polen die in Litouwen wonen. Zij vertegenwoordigen 6,74% van de totale bevolking en zijn daarmee de grootste etnische groep in het land, naast de Russische minderheid (6,31%). Onlangs ontbood het Litouwse ministerie van Buitenlandse Zaken de Poolse ambassadeur om hem op de vingers te tikken.
Poolse politici zouden "onjuiste informatie verspreiden" over de situatie van de Poolse minderheid. Ook Polen in Litouwen, die daar soms al sinds de 16e eeuw wonen, vormen tegenwoordig een doelwit. Zo liet een prominent lid van de Seimas (het eenkamerige parlement) zich ontvallen: "Als de Polen zich niet willen aanpassen aan het Litouwse leven en aan onze cultuur, dan mogen ze gerust teruggaan naar hun land van herkomst."
Bureaucratische vergetelheid
Dit is slechts een van de vele tekenen die erop wijzen dat de relatie met het buurland, een EU- en NAVO-lid, net zo moeizaam verloopt als met Rusland zelf. Het probleem draait om de verplichte Litouwse spellingswijze van Poolse namen en de teruggave van Poolse eigendommen die onder de Sovjetbezetting in beslag werden genomen. Steeds weer komen Litouwse politici hier alleen maar hun poppenkast opvoeren. Ze lachen naar de camera's, schudden handen en benadrukken nog eens welke 'speciale band' er tussen de twee landen bestaat. Maar na het schieten van de gezellige kiekjes blijft de spellingskwestie onopgelost. Soms wordt het negatieve resultaat zelfs al voor aankomst bekend gemaakt, soms tijdens het bezoek. De redenen die worden aangevoerd, zijn altijd triviaal: het gaat om technische details of zelfs over problemen met het lettertype.
Er was een tijd dat we voor een raadsel stonden en ons afvroegen waarom Litouwen nog steeds het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden niet had ondertekend. Dat was immers al door 24 landen, inclusief Polen, geratificeerd. De aap kwam pas uit de mouw toen het Litouwse constitutionele hof in november 2009 tegen de Poolse spellingswijze van namen besliste. Ook hebben we onszelf veel te lang voorgehouden dat Litouwen het probleem over de teruggave van land voor de Poolse minderheid wel zou oplossen. Litouwen mag dan wel in 1997 een herprivatiseringswet hebben aangenomen, de Polen die in en rond Vilnius wonen moeten enorme bureaucratische obstakels overwinnen om hun gestolen eigendom terug te krijgen. Eigendomsaktes uit Poolse archieven van voor de oorlog worden niet geaccepteerd. En zo kan het gebeuren dat het eigendom aan Litouwers worden gegeven voordat de rechtmatige Poolse eigenaren zich aan de bureaucratische vergetelheid ontworsteld hebben.
Ondanks dit alles gaan Litouwse politici er prat op dat hun land een buitengewoon goed ontwikkeld Pools onderwijssysteem voor de Poolse minderheid heeft. Maar laten we duidelijk zijn: dit is niet de verdienste van de Litouwse staat. Litouwen erfde het netwerk van Poolstalige scholen van de Sovjets. En de staat doet er alles aan om het aantal scholen te verminderen en Poolse kinderen naar Litouwse scholen te laten gaan. Poolse scholen worden onder het mom van financiële redenen gesloten. Tegelijkertijd worden er in de regio's waar Polen een aanzienlijke meerderheid vormen, goed uitgeruste Litouwse scholen gebouwd, met zwembaden en sportfaciliteiten.
Russisch is wel 'cool'
Het feit dat Litouwse politici een fobie voor het Pools hebben, kan moeilijk genegeerd worden. Ze zeggen dat het deel uitmaakt van de nationale geest, het complex van een klein land dat zijn identiteit wil beschermen. Maar van een dergelijke gevoeligheid blijkt niets wanneer er sprake is van Russisch. Litouwse kabelzenders zenden tientallen Russische tv-zenders uit.
Litouwse radiozenders draaien Russische muziek en jonge Litouwers doorspekken hun gesprekken met Russische woorden, omdat dat 'cool' is. Of eigenlijk 'zdorovo'. Volgens de Litouwse politiek wetenschapper Vytautas Radžvilas zal Vilnius zich op de Russische invloedssfeer richten, zelfs al zal het land formeel lid blijven van de NAVO en de EU, en ondanks de verklaringen dat zij onze strategische partner zijn.
We hebben onze grootse gemeenschappelijke geschiedenis, het Pools-Litouwse Gemenebest van 1569 tot 1795, lang opgehemeld. Maar waar wij het licht zagen, zagen Litouwse politici duisternis. Na bijna 20 jaar diplomatieke betrekkingen blijft het echter een feit dat Litouws patriottisme is gebaseerd op anti-Poolse gevoelens. De Poolse politieke elite wordt zich er bitter van bewust dat dit partnerschap giftig is en uitpuilt van loze beloften, verdraaiingen en manipulatie. Een ding is zeker: het zal nog lang duren voordat onze buur ons vertrouwen terugkrijgt.
Opinie
De weg die nergens toe leidt
50% van de Litouwers denkt dat de spanning tussen de twee landen slechts tijdelijk zal verminderen als de Poolse minderheid in Litouwen het recht krijgt om het Poolse alfabet te gebruiken bij het spellen van hun namen. Dit bleek dinsdag uit een internetpoll van Lietuvos Rytas uit Vilnius. Want "de Polen verzinnen wel weer een nieuw probleem om met Litouwen over te kibbelen". Zo'n 23% van de stemmers is tegen het idee omdat het "de basis legt voor de vernietiging van de Litouwse taal". Slechts 24% heeft geen problemen met het schrijven van Poolse namen op de Poolse manier. De verstandhouding tussen de twee buurlanden is daarnaast aanzienlijk bekoeld vanwege het conflict over de Mažeikiai-raffinaderij waarin het Poolse PKN Orlen een meerderheidsaandeel van 84% heeft. "De overname van Mažeikiai (in 2006) was niet alleen een economisch besluit maar ook politiek. Litouwen zou daarmee minder afhankelijk van Rusland worden", schrijft Rzeczpospolita. Maar de onderneming bleek een zware beproeving te worden voor de Poolse investeerder: eerst blokkeerde Rusland de toegang tot de brandstoftoevoer via de 'Friendship'-pijplijn, toen werden Mažeikiais’ belangrijkste installaties verwoest bij een brand, en daarna ontmantelde Litouwen een deel van een spoorlijn naar Letland waardoor de producten een veel langere weg naar de markt moeten afleggen.
