Kies een taal
Een paar weken geleden woonde ik in Brussel een vergadering bij die toevallig samenviel met de topconferentie waarop de Europese leiders het eens werden over een plan om hun economieën te stabiliseren. Aan het eind van de dag raakte ik aan de praat met bevriende economen uit diverse landen die hun regeringen in het kader van de onderhandelingen oplossingen aan de hand deden. Hun verhalen, hun angsten en hun uitputting riepen veel herinneringen bij mij op.
Begin jaren 90 maakte ik als minister deel uit van de regering van Venezuela, dat destijds zijn schulden niet meer kon betalen en in een economische depressie verkeerde. Daarna heb ik bij de Wereldbank gewerkt en woonde ik soortgelijke besprekingen bij in andere landen. Het aantal mislukkingen was vaak groter dan het aantal successen. We weten echter allemaal dat er van fouten veel valt te leren.
Tijdens informele gesprekken met mijn Europese vrienden werden de overeenkomsten tussen de crisis in hun landen en de crises die andere landen hebben doorgemaakt, duidelijk. Tot mijn verrassing bleken mijn gesprekspartners echter niet erg bereid te erkennen dat voor de aanpak van de Europese crisis belangrijke lessen getrokken kunnen worden uit de ervaringen en fouten van Latijns-Amerika.
"Europa is anders", kreeg ik vrijwel steeds te horen. "Wij hebben de euro, onze economieën en financiële systemen zijn anders, net als onze instellingen en onze cultuur", benadrukten ze voortdurend. Dat is allemaal waar, maar de realiteit kent meerdere aspecten die evenzeer waar zijn.
'De macht van het pakket maatregelen'
Tussen 1980 en 2003 maakte Latijns-Amerika 38 keer een economische crisis door. De regio, regeringen, politici en zelfs de publieke opinie, iedereen heeft veel geleerd van die pijnlijke episoden. De belangrijkste les was misschien wel wat aangeduid zou kunnen worden als 'de macht van het pakket [maatregelen]'. Met het pakket wordt bedoeld een compleet, coherent, geloofwaardig en op langere termijn politiek haalbaar geheel van economische maatregelen.
Bovendien, en dat is heel belangrijk, bestaat het niet alleen uit bezuinigingsmaatregelen en een vermindering van de overheidsuitgaven, maar biedt het ook een rechtvaardige verdeling van de kosten van de economische aanpassingen over de verschillende groepen in de samenleving, verbetering van sociale vangnetten voor de meest kwetsbaren, structurele hervormingen die tot meer werk leiden en vooral hoop op een betere toekomst.
Halve maatregelen, net als nu in Europa
Helaas is het heilzame effect van een breed opgezet en coherent pakket maatregelen recht evenredig aan de neiging om het op de lange baan te schuiven. De meest gemaakte fout in Latijns-Amerika was dat men iedere crisis te lijf probeerde te gaan met halve en versnipperde maatregelen en dat men de meest impopulaire maatregelen eindeloos dacht te kunnen uitstellen. Hetzelfde fenomeen doet zich nu in Europa voor. We hoeven maar te kijken naar wat zich afspeelt in Italië of in Griekenland om de overeenkomsten met bijvoorbeeld Argentinië te zien.
De realiteit valt echter al snel niet meer te ontkennen en dan blijken halve maatregelen te falen. Dat maakt de weg vrij voor gezamenlijke ingrepen in zieke onderdelen van de economie als torenhoge schulden en ongecontroleerde overheidsuitgaven, banken met te weinig kapitaal en gebrekkige regulering, een ongecoördineerd fiscaal en financieel beleid, een slechte concurrentiepositie op de internationale markt en wetgeving die belemmerend werkt op investeringen en het creëren van arbeidsplaatsen. Een of meer problemen aanpakken maar de rest ongemoeid laten biedt geen oplossing. Net zomin als vrijwel permanente bezuinigingen om de schulden aan het buitenland te kunnen terugbetalen.
Een latijnsamerikanisering van Europa is wenselijk
Critici die minachtend beweren dat Europa op Latijns-Amerika begint te lijken, denken daarbij aan het Latijns-Amerika uit het verleden, dat de ene economische crisis na de andere te verwerken kreeg. Er is echter ook een andere manier om ernaar te kijken: het beste wat Europa kan overkomen, is dat het gaat lijken op het huidige Latijns-Amerika, dat zonder weg te zakken door de wereldwijde crisis heeft weten te navigeren, dat met beleid zijn overheidsfinanciën beheert en zijn banken regels oplegt.
De landen in de regio die zich er het beste doorheen slaan, zoals onder meer Brazilië, Chili en Colombia, maken de laatste jaren een positieve groei door, creëren arbeidsplaatsen en zien hun middenklasse groter worden. Tot veler verrassing "heeft Latijns-Amerika op dit moment het meest solide financiële systeem ter wereld", aldus José Juan Ruiz, als econoom verbonden aan de Banco Santander en scherpzinnig waarnemer van de internationale financiële wereld.
Het gaat er niet om dat Europa de armoede, de ongelijkheid, de corruptie en het geweld gaat overnemen die in Latijns-Amerika zo wijdverbreid zijn. Het gaat erom dat het leert van de fouten en successen van een continent dat beter dan wie ook weet wat het is om te maken te krijgen met een economische crisis, instortende banken, externe schokken en de gevolgen van verkwisting, een hoge schuldenlast en holle populistische beloften.
Laten we hopen dat Europa de crisis zal weten aan te pakken op de manier zoals het nieuwe Latijns-Amerika geleerd heeft te doen. In die zin is de latijnsamerikanisering van Europa wenselijk.
